Ο εξυπνάκιας πρόγονός μας, ο Κρο Μανιόν, εγκατέλειψε τον αφρικανικό παράδεισο για τη νοτιοανατολική Ασία και την Ευρώπη πριν από περίπου 60-70 χιλιάδες χρόνια. Και 100 χιλιάδες χρόνια META την εμφάνισή του.
Πιο εξελιγμένος και προσαρμοστικός από τους δικούς του προγόνους, τον Νεάντερταλ, τον Όρθιο και τον Επιδέξιο, άρχισε να μιλά και να ζωγραφίζει και εκκινώντας από τη Μεσόγειο δημιούργησε τον νεολιθικό πολιτισμό που οδήγησε στους ιστορικούς χρόνους.
Ο αποικισμός της Κύπρου άρχισε περίπου το 7500 π.Χ. από ένα κύμα αγροτών μεταναστών που κατευθύνθηκε προς δυσμάς από τη Συρία, με βάση αρχικά τον Σιλουροπόταμο και κατόπιν τη Χοιροκιτία. Πέρασαν σχεδόν άλλες 6000 χρόνια μέχρι να εγκατασταθούν οι Έλληνες που μοιράστηκαν αργότερα το νησί με τους Φοίνικες της Τύρου.
Στον γνωστό κόσμο προέκυψαν κι άλλοι αποικισμοί, μετακινήσεις πληθυσμών, αυτοκρατορίες, επιδρομές, ανακατατάξεις. Και η ιστορία γραφόταν στη σκιά όλων αυτών, ζυμωμένη ταυτόχρονα με λιμούς, κλιματικές και τροφοσυλλεκτικές αλλαγές και μια σειρά από κοινωνικοοικονομικά αίτια που διαμόρφωσαν το τόσο προβλέψιμο αυτό είδος στο πέρας των αιώνων.
Η πτώση της Ρώμης σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής. Συνδέεται με την «οριστικοποίηση της διχοτόμησης», την τελική ματαίωση της ενοποίησης της Μεσογείου. Οι λόγοι της κατάρρευσής της αναζητούνται από πολλούς στην παράλληλη κατάρρευση των αρετών που την ανέδειξαν. Η ηθική κατάρρευση προηγήθηκε. Ακολούθησε η διαίρεση στον χριστιανικό βορρά και τον μουσουλμανικό νότο και φυσικά η πολιτική απομάκρυνση του δυτικού και του ανατολικού τμήματος.
Την ιδέα της οικουμενικότητας που είχε οραματιστεί ο Αλέξανδρος επιδίωξαν να κάνουν πράξη αυτοκράτορες όπως ο Οκταβιανός Αύγουστος με την Pax Romana και ο Τραϊανός, ο οποίος έφτασε μέχρι τον Περσικό Κόλπο. Στόχος κάθε αυτοκρατορίας, χαλιφάτου ή δυναστείας έκτοτε ήταν η επέκταση για την εξασφάλιση του ζωτικού χώρου, με την παράλληλη απορρόφηση των εντάσεων η οποία θα διασφάλιζε την –εσωτερική πρώτιστα- ειρήνη και την ευημερία των υπηκόων. Με τη θρησκεία να παίζει, φυσικά, καθοριστικό ρόλο στον απαιτούμενο κατευνασμό. Κάπου εκεί, στη διάρκεια της ιστορίας, οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν ότι οι έννοιες «ειρήνη» και «πόλεμος» ουσιαστικά ταυτίζονται.
Δεν είναι σχήμα λόγου ότι αυτός ο κόσμος προχωρεί πάντα με φωτιά και μαχαίρι και αποτελεί αυταπόδεικτο γεγονός ότι η ιστορία δεν συντελείται στο κενό, αλλά σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Χώρο, ως άθροισμα περιορισμών και δυνατοτήτων που προκύπτουν από το γεωγραφικό πλαίσιο. Χρόνο, όχι απλώς ως αλληλουχία γεγονότων αλλά κι ως σύνολο προσδιορισμών, αναγκών και προοπτικών.
Έχουμε την τύχη να διάγουμε τον βίο μας σε ευνοϊκές χρονικές και γεωγραφικές συντεταγμένες όπου οι περισσότεροι έχουμε πια πρόσβαση στη γνώση κι είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι οι πολιτισμοί όλων των λαών του κόσμου σμιλεύονται μέσα από εκτεταμένες περιόδους μεταναστεύσεων και περιπλανήσεων.
Το δε έθνος -με την έννοια του πεπρωμένου και της καταγωγής κι όχι της συνείδησης- είναι μια εφευρετικότατη επινόηση. Γνωρίζουμε λοιπόν ότι ο εθνικισμός προϋπήρξε του έθνους κι είναι ένα σχετικά καινούριο φρούτο (των δύο τελευταίων αιώνων).
Ρίζες έχει στη ρομαντική φιλοσοφία και στο βιομηχανικό κοινωνικό σύστημα, το οποίο επιζητεί πια εγγράμματους πολίτες κι ευνοεί τον καθορισμό ενιαίας κουλτούρας μέσα στο πλαίσιο ενός κράτους. Στην εξέλιξή του επικράτησε και η ιδεολογία του κοινωνικού δαρβινισμού και το ιδεολόγημα ότι κάποιες φυλές είναι «ανώτερες» από άλλες και κυριαρχούν αυτοδίκαια πάνω τους.
Εν τέλει, η βιοπολιτική και πολιτισμική ιστορία του είδους μας διαμορφώθηκε με κύκλους και ευθείες μέσα από μια ξέφρενη πορεία οριοθέτησης. Να το πω πιο απλουστευτικά: χαρακτηριζόμαστε από μια ακατανίκητη ροπή να κοιτάζουμε την πάρτη μας και να κατουράμε την περιοχή μας.
Παράλληλα, είναι σαφές ότι η καταγεγραμμένη ιστορία των ούτε 3000 ετών δεν είναι παρά μια μικρή παρένθεση σ’ αυτή την πορεία, η οποία απλώς δεν έχει ακόμη κλείσει. Είμαστε σε «καλό» δρόμο προς αυτή την κατεύθυνση.
Διανύοντας το «στρογγυλό» και «φινιρισμένο» έτος 2020, τίποτα δεν προμηνύει ότι ο άνθρωπος προτίθεται να πράξει τα δέοντα για να αποτρέψει την προδιαγεγραμμένη καταστροφή. Εξακολουθεί να διατηρεί με ευλάβεια εκείνες τις εξισώσεις από τις οποίες προκύπτουν τριβές, συγκρούσεις, φιλονικίες. Θα μπορούσε κάποιος να πει με μια κυνική κατηγορηματικότητα ότι είναι στη φύση μας. Κι έτσι, να ξεμπερδεύουμε αναμένοντας το αναπόφευκτο.
Από την άλλη, κάποιοι πιο ρομαντικοί διατηρούν άσβεστη την ελπίδα ότι θα περάσουμε επιτέλους στο επόμενο επίπεδο και θα επιβεβαιώσουμε κάποτε στην πράξη την περίτρανη εξυπνάδα του homo sapiens sapiens, περνώντας στην εποχή της συλλογικότητας.
Προς το παρόν απέχουμε πολύ από αυτό το σημείο. Είναι όμως πασίδηλο ότι οποιαδήποτε επιθετική ή απωθητική στάση εναντίον ομοειδούς μας, ατόμου ή συνόλου, με πρόσχημα τη «φυλή», τη θρησκεία, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τον ιδιωτικό χώρο, τις ιδέες, τη δύναμη ή το πρόσκαιρο συμφέρον είναι μια πράξη αυτοεξόντωσης. Παραβλέποντας τα ολέθρια παραδείγματα του παρελθόντος προκειμένου να ομφαλοσκοπήσουμε και να ικανοποιήσουμε τις τοξικές εμμονές μας, καταφέρνουμε ακόμη ένα πριόνισμα στο κλαδί που καθόμαστε.
