Εντάξει, το παραδέχομαι. Έβαλα προβοκατόρικο τίτλο για να τραβήξω μέσα τον «πελάτη». Το έχω ξανακάνει. Ένοχος!
Μια και σταθήκατε, όμως, περάστε. Μη στέκεστε στο κατώφλι. Ελάτε να δείτε τι φούμαρα σκοπεύω να σας πουλήσω. Η επίδειξη είναι δωρεάν. Είναι δεδομένο ότι πρόκειται για φούμαρα και τουλάχιστον εκτιμήστε την ειλικρίνεια. Δεν υπόσχομαι καν ότι εδώ θα βρείτε κάτι διαφορετικό και ανατρεπτικό που δεν το έχετε ήδη συναντήσει, ούτε ότι θα βγείτε κερδισμένοι και «σοφότεροι» από τη διαδικασία. Ποντάρω μόνο στην περιέργειά σας. Γράφτηκαν τόσα και τόσα όλες αυτές τις μέρες άλλωστε και πρόκειται να γραφτούν πολλά περισσότερα. Το σημείωμα αυτό δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει κάτι περισσότερο από σταγόνα στον ωκεανό.
Η Επανάσταση του ’21 λοιπόν -που δεν κηρύχθηκε στις 25 Μαρτίου, σ’ αυτό τουλάχιστον συμφωνεί η επίσημη ιστοριογραφία- ήτο παράνομη. Ακόμη περισσότερο με τους σημερινούς όρους. Με τους όρους δηλαδή που θέτει η διεθνής διπλωματία, αυτούς που προτάσσουν οι ζηλωτές της «διεθνούς νομιμότητας» και της «ισορροπίας της ισχύος». Το δίκαιο θα ήταν με την κοσμοθεωρία του Κλέμενς φον Μέτερνιχ, που μπορεί ως Έλληνες να τον θεωρούμε διάβολο μεταμορφωμένο, οι ιδέες του όμως και τα μοντέλα της διπλωματίας που εμπνεύστηκε θεωρούνται μέχρι τις μέρες μας σημείο αναφοράς και ο ίδιος θεωρείται αυθεντία στις διεθνείς σχέσεις. Ο Μέτερνιχ θεωρούσε τις επαναστατικές εστίες ανά την Ευρώπη της εποχής ως «ανιστόρητες» ή «ενέργειες αγραμμάτων που δεν ξέρουν ούτε γραφή και ανάγνωση». Έτσι και το ζορμπαλίκι των εξεγερμένων ραγιάδων δεν ήταν τίποτε περισσότερο από ένα αγκάθι στα πλευρά των ευρωπαϊκών διεθνών σχέσεων.
Και τι μας νοιάζει, θα πείτε, η άποψη που είχε ο κάθε περισπούδαστος Ευρωπαίος χαρτογιακάς εφόσον δεν ήταν αυτός που στέναζε κάτω από τον οθωμανικό ζυγό; Μαζί σας. Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι ότι η περίπλοκη και τόσο ταλαιπωρημένη αυτή επιστήμη που λέγεται ιστορία, είναι η επιστήμη της «οπτικής γωνίας». Αναπόφευκτα, γίνεται εργαλείο των κυρίαρχων τάξεων αλλά και των εκάστοτε ιδεολογημάτων που επιχειρούν να την ερμηνεύσουν. Ο καθένας από εμάς κόβει και ράβει το ιστορικό κοστούμι όπως του ταιριάζει. Είμαι σίγουρος ότι αρκετοί από εσάς έχετε διαβάσει πολλές εκδοχές και σκοπιές για τα γεγονότα της περιόδου της επανάστασης κι επικρατεί λίγο- πολύ μια θολούρα. Αρκετοί επίσης έχετε ξεκάθαρη εικόνα η οποία βασίζεται στο μανιχαϊστικό, απλοϊκό, ατεκμηρίωτο και παντελώς επιφανειακό αφήγημα που διδαχτήκαμε όλοι στο δημοτικό σχολείο.
Πώς όμως να αφομοιώσουμε την ιστορία και τα διδάγματά της, πώς να κάνουμε κτήμα μας το αξίωμα του Σολωμού ότι «εθνικό είναι το αληθές», όταν εγνωσμένου κύρους επιστήμονες, που έχουν αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή τους στη μελέτη της ιστορίας, την ερμηνεύουν μέσα από τον δογματισμό κλειστών συστημάτων και με κριτήριο τις σύγχρονες πολιτικές συνθήκες και γεωπολιτικές αντιθέσεις, προσφέροντας απλόχερα τοξικά βέλη στις εκάστοτε ιδεολογικές φαρέτρες;
Το ζητούμενο των επετείων, ειδικά των «στρογγυλών», δεν είναι τα πανηγύρια και η παροδική εθνική ανάταση, παρόλο που θα δεχτώ ότι χρειάζονται κι αυτά ειδικά εν μέσω αφόρητης κοινωνικής, οικονομικής αλλά και ηθικής πίεσης. Αρκεί να κάνεις ένα μικρό βήμα προς τα πίσω για να διαπιστώσεις το γελοίον του πράγματος, την ευτράπελη τυπολατρία, τις τελετουργικές αστοχίες, τους δευτέρας διαλογής μεγαλοσχήμονες προσκεκλημένους, τα γκουρμέ μενού και τη γενικότερη κιτς πανδαισία. Σαν πριγκιπικός γάμος έμοιαζε. Ελάχιστη σχέση έχουν όλα αυτά με τον πολιτισμό και την ιδιοσυγκρασία μας.
Ας μη μείνουμε όμως στις τελετές της επετείου, που ούτως ή άλλως δεν απευθύνονται στη σκέψη μας, αλλά στο θυμικό μας. Ας εκλάβουμε όσα είδαμε ως αναγκαίο κακό και στην τελική είναι και θέμα γούστου. Σε κάποιους μπορεί να άρεσαν, σε κάποιους λιγότερο, κάποιοι έσπασαν την πλάκα τους. Με τον ένα ή τον άλλον τρόπο, οι περισσότεροι διασκέδασαμε. Κάτι είναι κι αυτό για τους ελεύθερους πολιορκημένους Έλληνες του 2021.
Η ουσία στην επέτειο των 200 ετών από την Επανάσταση δεν είναι το 1821 και τα γεγονότα της εποχής, ούτε να ανάγουμε τους πρωταγωνιστές τους σε κάτι υπερφυσικότερο από αυτό που πραγματικά ήταν: δηλαδή απλοί άνθρωποι με ελαττώματα και προτερήματα που πολέμησαν για την ελευθερία τους ενάντια στους δυνάστες τους. Ούτε μπορούμε να εξηγήσουμε τα γεγονότα εκείνα με όρους του 2021. Δεν είναι επίσης εποικοδομητικό να φουσκώνουμε τα αγύμναστα πνευμόνια μας με περηφάνεια για επιτεύγματα άλλων. Το ορόσημο είναι η αφετηρία μιας πορείας που οδηγεί στο σήμερα και καλό είναι να προσπαθήσουμε να συνεκτιμήσουμε τους σταθμούς όλης αυτής της πορείας και να δούμε γιατί έχουμε ανάγκη να ανατρέχουμε στους προγόνους μας, 200 ή 2200 χρόνια πριν, προκειμένου να αντλούμε συλλογικό αυτοσεβασμό.
Αν τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και οι πολλαπλές αναγνώσεις τους τεθούν σε μακροϊστορική προοπτική, μπορούν να συμβάλλουν στην καλύτερη κατανόηση της προέλευσης του κόσμου στον οποίο ζούμε σήμερα –κι όχι μόνο στη δική μας γωνιά του πλανήτη. Οι εορτασμοί δεν τελείωσαν την Πέμπτη. Ολόκληρο το έτος είναι μια ευκαιρία για αναστοχασμό και επιστημονική ανανέωση στην ιστοριογραφία, γιατί όχι και για μια βαθιά αναθεώρηση. Αυτό όμως να μη μείνει μόνο εντός των πολύ στενών ορίων του ακαδημαϊκού κύκλου. Να διευρυνθεί κοινωνικά μήπως και δούμε επιτέλους μια προωθητική αναλαμπή στην εξέλιξη της πολιτικής σκέψης.
Οι Έλληνες είμαστε σήμερα εγκλωβισμένοι στη ζώνη άνεσης των ιδεολογικών μας εμμονών. Είναι καιρός να κάνουμε το επόμενο βήμα. Να αναλογιστούμε τι από τα δικά μας επιτεύγματα θα άξιζε να εορταστεί και να μνημονευτεί σε 50-100-200 χρόνια από σήμερα.
