«Στο δρόμο για τη δουλειά, περνάς μπροστά από μια μικρή λίμνη. Τις ζεστές μέρες, κάποιες φορές μικρά παιδιά παίζουν στη λίμνη, το βάθος της οποίας δεν ξεπερνάει το γόνατο. Ωστόσο, σήμερα ο καιρός είναι δροσερός και είναι νωρίς, οπότε εκπλήσσεσαι που βλέπεις ένα μικρό παιδί να πλατσουρίζει στα νερά της. Καθώς πλησιάζεις, παρατηρείς ότι υπάρχει ένα πολύ μικρό παιδάκι, ένα νήπιο, που παραπατάει στην προσπάθειά του να περπατήσει, ανίκανο να κρατήσει την ισορροπία του ή να βγει από τη λίμνη. Αναζητάς τους γονείς ή την νταντά του, αλλά δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας. Το παιδάκι αδυνατεί να κρατήσει το κεφάλι του έξω από το νερό για μερικά δευτερόλεπτα κάθε φορά. Αν δεν μπεις στη λίμνη να το βγάλεις έξω, το πιο πιθανό είναι να πνιγεί. Το να μπεις είναι εύκολο και ασφαλές, αλλά θα καταστρέψεις τα καινούρια σου παπούτσια (που αγόρασες πριν από λίγες μέρες), θα βρέξεις το κουστούμι σου και θα γεμίσεις λάσπες. Μέχρι να παραδώσεις το παιδί στην ευθύνη κάποιου (και να αλλάξεις ρούχα) θα αργήσεις στη δουλειά. Τι πρέπει να κάνεις;» Singer, Peter (2009). The Life You Can Save: Acting Now to End World Poverty. New York: Random House. σ. 3
Το παραπάνω είναι το περίφημο επιχείρημα του Καθηγητή Βιοηθικής του Princeton, Peter Singer, εν είδει νοητικού πειράματος, το οποίο αποτελεί την αφετηρία του βιβλίου του «Η ζωή που μπορείς να σώσεις. Δράσε τώρα για να σταματήσεις την παγκόσμια φτώχεια». Τα νοητικά πειράματα συνήθως περιγράφουν μία όχι και τόσο οικεία κατάσταση, άβολη για εμάς, καθώς μας αναγκάζουν να σκεφτούμε, να πάρουμε θέση εδραιωμένη σε λογικά επιχειρήματα, να ανακαλύψουμε νέες ιδέες και να διαλύσουμε πεποιθήσεις. Στην περίπτωση του παιδιού στη λίμνη όμως τέτοιο δίλημμα δεν υπάρχει.
Ανεξαρτήτως πολιτισμού ή εποχής, το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων παγκοσμίως θα έβρισκε την ερώτηση του συγγραφέα προκλητική. Η ζυγαριά σε όλες τις περιπτώσεις θα έγερνε υπέρ του παιδιού και όχι των παπουτσιών μας. Ή μήπως όχι;
Πράγματι. Ο Singer, Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Princeton από το 1999, έχει απευθύνει πολλές φορές την ερώτηση «Τι πρέπει να κάνεις;» στους φοιτητές του και εκείνοι απαντούν το αυτονόητο: «Πρέπει να σώσεις το παιδί». Τα παπούτσια, η αργοπορία στη δουλειά, το ακριβό καινούριο κουστούμι διαγράφονται μαγικά ως δευτερεύοντα μπροστά στον κίνδυνο να χαθεί η ζωή του παιδιού. Αλλά ο Singer κυριολεκτεί: Γιατί δεν σώζεις τη ζωή ενός παιδιού;
Και αυτό γιατί, δυστυχώς, το σενάριο του Singer απέχει πάρα πολύ από το να είναι υποθετικό. Δεν είναι καν νοητικό πείραμα. Η κατάσταση είναι πραγματική. Εκατοντάδες παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο πεθαίνουν κάθε μέρα, ενώ θα μπορούσαμε να τα σώσουμε, χωρίς «να χαλάσουμε τα παπούτσια μας». Ο Singer μετατοπίζει το «νοητικό πείραμα» στο τώρα:
«Αν σου έλεγα όμως ότι κι εσύ μπορείς να σώσεις, όχι μία, αλλά πολλές ζωές; Μήπως έχεις κάποιο αναψυκτικό ή κανένα μπουκάλι νερό στο τραπέζι δίπλα σου καθώς διαβάζεις αυτό το βιβλίο; Αν μπορείς να πληρώνεις για να πιεις κάτι τη στιγμή που τρέχει νερό από τη βρύση σου, τότε είσαι σε θέση να πληρώνεις για πολλά πράγματα που στην πραγματικότητα δεν χρειάζεσαι. Σήμερα στον κόσμο, περισσότεροι από 700 εκατομμύρια άνθρωποι αγωνίζονται να επιβιώσουν στην καθημερινότητά τους με λιγότερο από όσο πλήρωσες εσύ για αυτό το ποτό. […] Μπορείς να τους βοηθήσεις χωρίς καν να διακινδυνεύσεις να σε χτυπήσει ένα τρένο για να το κάνεις.»
Ο Peter Singer είναι ένας σύγχρονος Αυστραλός φιλόσοφος με αντικείμενο την Ηθική. Η φιλοσοφία του, που συνοψίζεται στη φράση «αν μπορούμε να προσφέρουμε τεράστιο όφελος σε κάποιον με ελάχιστο κόστος για τον εαυτό μας, θα πρέπει να το κάνουμε», τον οδήγησε στην ίδρυση του Οργανισμού «The Life You Can Save» (https://www.thelifeyoucansave.org/peter-singer/), όπου μπορεί ο καθένας να προσφέρει με πολύ απλό τρόπο. Ο ίδιος κάθε χρόνο δωρίζει το ένα τρίτο του εισοδήματός του σε φιλανθρωπίες. Το 2021 κέρδισε το βραβείο «Berggruen για τη Φιλοσοφία και τον Πολιτισμό» για την επιρροή που έχει το εμβριθές έργο του «στην αναβίωση του Ωφελιμισμού ως μέρους της ακαδημαϊκής φιλοσοφίας ως δύναμης αλλαγής στον κόσμο». Το βραβείο συνοδευόταν από ένα εκατομμύριο δολάρια τα οποία, φυσικά, δώρισε σε Οργανισμούς. Σήμερα θεωρείται ο πιο επιδραστικός εν ζωή φιλόσοφος.
*Η Δρ Έλσα Νικολαΐδου είναι συγγραφέας του βιβλίου Φιλοσοφία για όλους: Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους φιλοσόφους, Μεταίχμιο, 2022
philosophy.elsanicolaidou@gmail.com
