Ας προσπαθήσουμε να το δούμε ανάποδα. Είναι μια ομάδα 16αρήδων. Κουμάντο κάνουν οι πιο μάγκες. Αυτοί με την περίσσια αυτοπεποίθηση, τη φαινομενική σιγουριά. Αυτοί που θέλουν να είναι πάντοτε στο επίκεντρο, με όποιο τρόπο. Είναι συνήθως άρρενες, μιλάνε δυνατά, καλαμπουρίζουν, καταφέρνουν να επιβάλλονται. Οι υπόλοιποι ακολουθούν φοβούμενοι την χλεύη, μην τους πουν κάπως, μην τους απομονώσουν. Κι υπάρχουν και κάποιοι που με τίποτα δεν θα παρασυρθούν. Θα αρνηθούν να καβαλήσουν μαζί με τους υπόλοιπους το κύμα της όποιας μόδας κι ας έχει αυτό τίμημα. Ας τους πουν κάπως, ας τους γυρίσουν την πλάτη.

Στην φωτογραφία των μαθητών που χαιρετούν ναζιστικά, μιμούμενοι πολύ πιθανόν τον Μασκ (γνωρίζοντας προφανώς τον συμβολισμό) είναι είκοσι παιδιά. Στις πίσω σειρές τα αγόρια και μπροστά τα κορίτσια. Τα αγόρια μοιάζουν να ορκίζονται έτοιμα να ενταχθούν σε κάποιο φασιστικό τάγμα. Δύο μόνο τολμούν να κρατήσουν τα χέρια τους κάτω σφίγγοντας μάλιστα τους ώμους (όπως φαίνεται από τη φωτογραφία). Τα κορίτσια, το ένα μοιάζει να ψηλώνει το χέρι για να απαντήσει στο μάθημα, το άλλο μοιάζει να σκέφτεται «να το κάνω, να μην το κάνω;», το άλλο υψώνει χαλαρά και τα δύο, το άλλο τείνει το χέρι λες και προσπαθεί να καθαρίσει τζάμι, το άλλο έχει το ένα χέρι σε νάρθηκα και άρα μια καλή δικαιολογία προς τους μάγκες συμμαθητές ώστε να μην συμμετάσχει στην ανοησία. Σε ένα μόνο κορίτσι μπορεί ο καθοδηγητής να βάλει άριστα.

Σε κάποια χρόνια ίσως αυτά τα παιδιά, πλην βέβαια κάποιων εξαιρέσεων, να θέλουν να εξαφανίσουν αυτή την φωτογραφία. Να ντρέπονται για την στιγμή.

Είναι άραγε πολύ αφελές να σκεφτόμαστε πως δεν μπορεί η φασιστική ιδεολογία να έχει εισχωρήσει τόσο πολύ και τόσο βαθιά στην κυπριακή κοινωνία; Πως η φωτογραφία αυτή δεν αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα αλλά μια τρέλα νεανική που θα περάσει;

Φυσικά, κι αφελές να μην είναι, το ότι έχει αποενοχοποιηθεί τόσο πολύ η φασιστική ιδεολογία ώστε να κάνουν κάποιοι και ειδικά μαθητές έστω και πλάκα, δεν είναι καθόλου παρήγορο. Αυτό που βλέπουμε μπορεί να μην είναι τρείς ή πέντε μελλοντικοί ενήλικες που θα προσυπογράψουν τις ακροδεξιές πεποιθήσεις και θα πορευτούν μισώντας ότι δεν τους μοιάζει. Οι υπόλοιποι μπορεί να μην είναι παρά παιδιά που στη φάση αυτή δεν μπορούν να διαφοροποιηθούν από αυτούς που δίνουν το πρόσταγμα στην ανοησία η οποία μπορεί να είναι και νοσηρή ή επικίνδυνη. Οι ενήλικοι όμως που ήταν παρόντες; Οι εκπαιδευτικοί, ο/η φωτογράφος πως αντέδρασαν; Πλάκα κάνουν τα παιδιά, είπαν; Ούτε για αστείο δεν θα έπρεπε, αλλά ακόμα και πλάκα να ήταν γιατί άφησαν 20 παιδιά να εκτεθούν με τρόπο που θα τους κάνει να ντρέπονται (όπως τουλάχιστον ελπίζουμε);