Η μάχη του Μαραθώνα (Σεπτέμβριος 490 π.Χ.) ήταν μια από τις κρισιμότερες μάχες στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η αντίσταση στην πιο μεγάλη και ανίκητη αυτοκρατορία της εποχής ήταν ηρωϊκή.
Η περιγραφή της μάχης έγινε από τον ιστορικό Ηρόδοτο (484 π.Χ. – 425 π.Χ.) τουλάχιστον 40 χρόνια μετά.
Όλοι όσοι μπορούσαν να κρατήσουν όπλο έλαβαν μέρος στη μάχη, αφού δεν υπήρχε τακτικός στρατός. Μόλις πληροφορήθηκαν την άφιξη των Περσών στον Μαραθώνα, ξεκίνησαν (8 ώρες δρόμο) παίρνοντας ο καθένας μαζί του ξηρά τροφή 3 ημερών. Ταυτόχρονα, ο δρομέας Φειδιππίδης στάληκε στη Σπάρτη για να ζητήσει βοήθεια, αλλά οι Σπαρτιάτες, επικαλούμενοι θρησκευτικούς λόγους, απάντησαν ότι θα στείλουν στρατό μετά την πανσέληνο. Μόνο 1000 οπλίτες από τις Πλαταιές έφθασαν στον Μαραθώνα για να βοηθήσουν τους Αθηναίους.
Ο στρατός των Αθηναίων αποτελείτο από 10.000 οπλίτες, δηλαδή ελεύθερους πολίτες που καθένας προμηθευόταν και φρόντιζε μόνος του τον ατομικό του βαρύ οπλισμό (μπρούτζινος θώρακας, ορειχάλκινες περικνημίδες, μπρούτζινη περικεφαλαία, μεγάλη ασπίδα (1 μέτρο διάμετρος) από ξύλο με ορειχάλκινη επένδυση, μακρύ δόρυ (2-3 μέτρα), σιδερένιο ξίφος) συνολικού βάρους περίπου 32 κιλά. Οι οπλίτες αγωνίζονταν σε σχηματισμό φάλαγγας, δηλαδή παρατάσσοντας ο ένας δίπλα στον άλλο ώστε ο κάθε ένας προστατευόταν από την δική του ασπίδα (αριστερά) και από την ασπίδα του οπλίτη στα δεξιά.
Τους οπλίτες συνόδευαν οι Θήτες, απόγονοι άλλων κοινοτήτων, που ήταν πολύ ελαφρά εξοπλισμένοι. Μαζί πολέμησαν και δούλοι.
Ο Πέρσης αυτοκράτορας Δαρείος ενοχλήθηκε όταν δύο ελληνικές πόλεις κράτη, Αθήνα και Ερέτρια (Εύβοια), βοήθησαν τα παράλια της Μικράς Ασίας να εξεγερθούν (494 π.Χ.). Η Επανάσταση έληξε με νίκη των Περσών.
Το 490 π.Χ., ο περσικός στρατός κατέλαβε τις Κυκλάδες και μετά την Ερέτρια (απέναντι από τις βόρειες ακτές τις Αττικής), την οποία κατάστρεψε. Ακολούθως έπλευσαν στον Μαραθώνα (40 χλμ από την Αθήνα).
Καθοριστική σημασία για την νίκη υπήρξε: Η στρατηγική ιδιοφυΐα του Μιλτιάδη, οι γνώσεις του για τον Περσικό στρατό και η διορατικότητα του.
O Μιλτιάδης, γόνος πλούσιας και ισχυρής οικογένειας, υπήρξε τύραννος (516 π.X.) στη Χερσόνησο της Θράκης. Όταν η περσική αυτοκρατορία επεκτάθηκε εκεί, ο Μιλτιάδης γνώρισε καλά τις περσικές πολεμικές τακτικές.
Μέχρι τώρα διδασκόταν στην ιστορία ότι η στρατηγική του Μιλτιάδη ήταν να ενισχύσει τις πτέρυγες σε βάρος του κέντρου, πράγμα που επέτρεψε την περικύκλωση της περσικής παράταξης. Οι αθηναϊκές πτέρυγες κατάστρεψαν τις περσικές γραμμές και περικύκλωσαν το ισχυρό κέντρο των Περσών. Κατά τον Ηρόδοτο, οι Πέρσες έχασαν 6.400 άνδρες στο πεδίο της μάχης, ενώ σκοτώθηκαν μόνο 192 Αθηναίοι και 11 Πλαταιείς.
Πώς μπόρεσαν να νικήσουν;
Η πεδιάδα του Μαραθώνα είχε σχήμα μισοφέγγαρου, με μήκος περίπου 10 χλμ και μέσο πλάτος 5 χλμ. Την εποχή εκείνη υπήρχε ένα μεγάλο έλος στα δεξιά και ένα μικρότερο στα αριστερά, στους πρόποδες του λόφου που στρατοπέδευσαν οι Αθηναίοι κλείνοντας τις δύο εξόδους των στενών προς Αθήνα. Η θέση ήταν απρόσβλητη από επίθεση με τα πλευρά καλά προστατευμένα από τους ψηλούς λόφους.
Οι μέρες περνούσαν χωρίς επίθεση εκατέρωθεν και το ηθικό των Αθηναίων έπεφτε παρακολουθώντας τους πολυάριθμους «βαρβάρους» να αποβιβάζονται συνεχώς. Ο Μιλτιάδης αντιλήφθηκε ότι η κατάσταση απαιτούσε άμεση δράση, επίθεση.
Οι Αθηναίοι ξεκίνησαν να διανύουν τη μεταξύ τους απόσταση (1,5 χλμ). Οι Πέρσες αμέσως παρατάχθηκαν και ετοιμάστηκαν να εκτοξεύσουν τα θανάσιμα βέλη τους. Το βεληνεκές των τόξων τους ήταν περίπου 150-200 μέτρα. Όταν έφτασαν στα 200 μ. άρχισαν να τρέχουν ώστε η κρίσιμη απόσταση να καλυφθεί στον συντομότερο δυνατόν χρόνο. Οι Πέρσες είδαν ένα μπρούτζινο τείχος να εφορμά καταπάνω τους με μεγάλη ορμή.
Στο βιβλίο των Λάγου & Καρυάνου αναφέρεται ως πιο πιθανή η λοξή προς την παραλία παράταξη των αντιπάλων. Σύμφωνα με το βιβλίο τοποθετήθηκε το ελαφρύ πεζικό μπροστά στο έλος και οι οπλίτες στα πλάγια. Ο Μιλτιάδης γνώριζε ότι το περσικό ιππικό θα εφορμούσε στο κέντρο ακολουθούμενο από το πεζικό. Μόλις όμως πλησίασε το ιππικό, οι Αθηναίοι παραμέρισαν και τα πρώτα άλογα έπεσαν στο έλος. Τα επόμενα άλογα επιχείρησαν να αντιστρέψουν την πορεία τους πέφτοντας στο δικό τους πεζικό που τους ακολουθούσε, δημιουργώντας χάος. Τότε παρέμβηκαν οι οπλίτες, που εν τω μεταξύ έτρεψαν σε φυγή τα αδύνατα πλάγια των Περσών και τους κύκλωσαν. Η σύγκρουση ήταν σκληρότατη.
Αντίθετα με ότι διδασκόταν μέχρι σήμερα το περσικό ιππικό έλαβε μέρος στη μάχη.
Ο ναός της Αθηνάς Νίκης έχει ανάγλυφη ζωφόρο στη νότια πλευρά που εικονίζεται η μάχη του Μαραθώνα. Σε ένα σημείο φαίνεται Έλληνας οπλίτης που επιτίθεται σε Πέρση ιππέα, το άλογο του οποίου βυθίζεται σε έλος ή παραπατά τραυματισμένο. Άρα, στη μάχη έλαβαν μέρος το περσικό ιππικό.
Επίσης, σε τοιχογραφία στην Ποικίλη Στοά (475 π.Χ.) αναπαράστασης της μάχης του Μαραθώνα φαίνονται άλογα. Πρόκειται για το περσικό ιππικό αφού οι Έλληνες δεν είχαν ιππείς.
Μετά τη μάχη, ο περσικός στόλος έπλευσε γύρω από το Σούνιο για να επιτεθεί στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι, κατάλαβαν ότι η πόλη τους κινδύνευε, επέστρεψαν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Έφτασαν νωρίτερα απ’ ό,τι οι Πέρσες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να υποχωρήσουν.
