Πολύ ενθαρρυντικά ξεκινά το 2025 για τον τομέα του Πολιτισμού αν λάβουμε υπόψη ότι η πρώτη- πρώτη απόφαση της κυβέρνησης ήταν η έγκριση του νομοσχεδίου για τη θέσπιση Μητρώου Καλλιτεχνών.
Σημαίνει άραγε αυτό ότι ανατέλλει μια νέα… χρυσή εποχή για τις τέχνες, τη δημιουργία, το πνεύμα; Σαφώς και όχι, αλλά τουλάχιστον η Κυπριακή Δημοκρατία, 64 χρόνια μετά την επεισοδιακή της ίδρυση, διέβη τον Ρουβίκωνα και προσφέρει υπόσταση στους καλλιτέχνες της. Ή τουλάχιστον τους δίνει ένα μητρώο, κάπου να πατάνε τέλος πάντων, καθώς μέχρι τώρα, εν έτει 2025, η καλλιτεχνική εργασία, ως επάγγελμα και ως λειτούργημα, παραμένει επί μακρόν «αόρατη» στις νομικές, κοινωνικές και φορολογικές δομές.
Ναι, «παραμένει», δεν είναι λάθος ο χρόνος του ρήματος. Διότι ο τετραγωνισμός του κύκλου δεν έχει ακόμη επιτευχθεί. Τουλάχιστον, όχι αν δεν τραγουδήσει η «εύσωμη κυρία», που στην προκειμένη περίπτωση είναι η Βουλή. Αν κρίνω μάλιστα από το κλίμα που επικρατούσε στη δημόσια σφαίρα την περασμένη άνοιξη, την εποχή που ήταν ακόμη σε εξέλιξη η δημόσια διαβούλευση, οι οιωνοί δεν είναι ακριβώς και οι καλύτεροι δυνατοί.
Καταρχάς, η ηλεκτρονική πλατφόρμα είχε κριθεί ανεπαρκής από πολλούς, καθώς δεν προήγαγε την εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων. Παράλληλα, αρκετοί καλλιτέχνες διατύπωναν τότε σοβαρές ανησυχίες και ενστάσεις για συγκεκριμένες πρόνοιες ή και για τη φιλοσοφία του νομοσχεδίου, με σοβαρότερη απ’ όλες ότι μπορεί να γυρίσει μπούμπερανγκ και να μετατραπεί σε εστία περιορισμών ή σε μέσο ελέγχου, αν δεν εφαρμοστεί με διαφάνεια και σεβασμό στις ιδιαιτερότητες κάθε κλάδου.
Θυμάμαι επίσης τον βουλευτή Χαράλαμπο Θεοπέμπτου, από τους πιο ευαίσθητους και δραστήριους σε ό,τι αφορά την ευημερία των καλλιτεχνών, να εμφανίζεται βέβαιος σε τηλεοπτική εκπομπή ότι το νομοσχέδιο –ως είχε- δεν θα περάσει και θα μείνουμε να το τριβελίζουμε για χρόνια.
Δεν ξέρω σε ποιο βαθμό λήφθηκαν υπόψη όλα αυτά στην τελική διαμόρφωση του κειμένου, αλλά το σίριαλ θα έχει πιθανότατα πολλά επεισόδια ακόμη. Δεν είναι απλώς θεμιτό αλλά και απαραίτητο να δοθεί μεγάλη σημασία, να γίνει ένα εκτεταμένο «ξεψείρισμα» στο νομοσχέδιο αυτό, που θα καθορίσει το τοπίο στον πολιτισμό και στην καθημερινότητα των εμπλεκομένων για τις επόμενες δεκαετίες. Πριν βιαστούμε να πανηγυρίσουμε ή να εφησυχάσουμε, πριν προτρέξουμε να απολαύσουμε την ιστορική στιγμή για την πολιτιστική κοινότητα, καλό θα ήταν να ζυγίσουμε όλες τις παραμέτρους.
Το νέο πλαίσιο έρχεται να καλύψει ένα κενό που παρέμενε ανοιχτό ουσιαστικά από πάντα, επηρεάζοντας τόσο την κοινωνική υπόσταση συμπολιτών μας όσο και την οικονομική τους ευημερία. Η εξέλιξη αυτή, ωστόσο, δεν μπορεί να είναι αποκομμένη από τα ερωτήματα, τις ενστάσεις και τις προσδοκίες που προκύπτουν.
Μέχρι σήμερα, οι καλλιτέχνες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τις συνέπειες ενός ανεπαρκούς –αν όχι ανύπαρκτου- πλαισίου που αγνοεί την περιστασιακή φύση της απασχόλησής τους, την αβεβαιότητα του εισοδήματος και την ανυπαρξία κοινωνικών παροχών. Το ιστορικό αυτό σχέδιο, λοιπόν, δεν είναι απλώς μια νομοθετική παρέμβαση, αλλά μια αναγκαία και πολυαναμενόμενη αποκατάσταση της κοινωνικής τους ορατότητας. Μια παράμετρος που πρέπει λ.χ. να ληφθεί πολύ προσεκτικά υπόψη είναι οι προϋποθέσεις εγγραφής και η παρακολούθηση της λειτουργίας του μητρώου, ίσως και η δημιουργία ενός διαρκούς φόρουμ διαλόγου, ανοιχτού προς όλους.
Σε ό,τι αφορά την Καλλιτεχνική Χορηγία, που στοχεύει στην ανακούφιση και την κοινωνική προστασία των καλλιτεχνών, απαιτεί κι αυτή προσεκτική εφαρμογή για να μη μετατραπεί σε περιοριστικό γραφειοκρατικό εργαλείο για την καλλιτεχνική ελευθερία. Λογικό είναι να θεωρείται προϋπόθεση η διαφάνεια, αλλά και η επιβράβευση της καλλιτεχνικής αξίας.
Καταληκτικά, ακόμη κι αν –ή όταν- ψηφιστεί το νομοσχέδιο από τη Βουλή, αυτό θα είναι μόνο η αρχή. Το μεγάλο στοίχημα είναι η ομαλή εφαρμογή του στην πράξη. Απ’ αυτό θα κριθεί η επιτυχία του και η επάρκειά του σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες. Οι καλλιτέχνες στην Κύπρο αντιμετωπίζουν προκλήσεις που, αν και δεν είναι μοναδικές και πρωτοφανείς σε παγκόσμιο επίπεδο, εμφανίζονται διογκωμένες λόγω του τοπικού πλαισίου. Η εμπειρία από άλλες χώρες ως προς την εφαρμογή τέτοιων πολιτικών και νομοσχεδίων μπορεί να αποτελέσει πλοηγό.
Από την τοποθέτηση της Υφυπουργού Πολιτισμού μετά την έγκριση του νομοσχεδίου από το Υπουργικό Συμβούλιο επιτρέψτε μου να ξεχωρίσω το σημείο που επεσήμανε ότι όσοι εργάζονται στις δημιουργικές βιομηχανίες «προσφέρουν στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου σε πολλαπλά επίπεδα–γεγονός το οποίο ακόμα δεν έχει τύχει της ευρείας αναγνώρισης που του αρμόζει». Δεν θα μπορούσα να συμφωνήσω περισσότερο, μόνο που από απλή πανηγυρική δήλωση αυτό θα πρέπει να γίνει άμεσα παντιέρα πολιτικής- όχι μόνο για το αρμόδιο Υφυπουργείο αλλά και για τα υπόλοιπα χαρτοφυλάκια του ΥΣ, με πρώτιστο αυτό των Οικονομικών.
Η αναγνώριση του ρόλου των καλλιτεχνών και της επαγγελματικής τους ταυτότητας ως αναπόσπαστου μέρους της κοινωνίας δεν είναι μόνο ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά και αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη μιας χώρας. Η θεσμοθέτηση πρέπει να αποτελέσει το εφαλτήριο για μια νέα εποχή, στην οποία η τέχνη θα είναι πιο ορατή, πιο υποστηριζόμενη και πιο εκτιμητέα για να συμβάλει με τη σειρά της σε μια γενικότερη άνθιση της κοινωνίας.
Ελεύθερα, 5.1.2025
