Το ακούσαμε και αυτό από επίσημα χείλη. Αφαιρέθηκε η «περιττή» ύλη από τα προγράμματα των σχολείων τη στιγμή που μειώνεται η σχολική επίδοση και ταυτόχρονα αυξάνεται η νεανική παραβατικότητα.

Σίγουρα κάτι πάει λάθος στο «βασίλειο της Δανιμαρκίας».

Άλλο εγκέφαλος και άλλο νους.

Εγκέφαλος και νους δεν είναι το ίδιο. Ο εγκέφαλος, που ανήκει στην πεπερασμένη ανθρώπινη βιολογία, είναι ένα θαυμαστό αλλά ακόμα μυστηριώδες όργανο. Ενώ ο εγκέφαλος είναι οργανικής φύσης, η εμπειρία που εμπεριέχει – η εικονική ή η αναπαραστατική πραγματικότητά της – είναι άϋλη. Η ύπαρξη του νου αντανακλά τη μοναδική ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί. Ο νους αλλάζει, όπως αλλάζουν και ο πολιτισμός, τα πιστεύω και οι αξίες μας.

Ο εγκέφαλος μπορεί να συγκριθεί με τον πλατωνικό «αισθητό» κόσμο της ύλης, το φυσικό επίπεδο της ύπαρξης, ενώ ο νους συνιστά τον κόσμο των ιδεών, το «νοητό» κόσμο.

Τα βασικά κύτταρα του εγκεφάλου είναι οι νευρώνες που διαθέτουν δύο σημαντικές ιδιότητες, την αγωγιμότητα και τη διεγερσιμότητα. Μεταδίδουν το ερέθισμα με τη μορφή ηλεκτρικών παλμών. Οι νευρώνες είναι υπεύθυνοι για την αντίληψη, την σκέψη και την κίνηση, ενώ τα υπόλοιπα κύτταρα του νευρικού συστήματος (νευρικό σύστημα= εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός, νεύρα) τους φροντίζουν. Οι νευρώνες είναι τα κύτταρα που όχι μόνο μεταδίδουν πληροφορίες μεταξύ τους αλλά και μεταξύ του εγκεφάλου και άλλων τμημάτων του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Στον εγκέφαλο υπάρχουν περίπου 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, με νευρικές αποφυάδες να έχουν συνολικό μήκος περίπου 2.000.000 km. Ο κάθε νευρώνας έχει πολλές διακλαδώσεις, που συνδέονται με τις διακλαδώσεις άλλων νευρώνων (συνάψεις) και αποτελούν το δίκτυο με το οποίο ο κάθε νευρώνας προσλαμβάνει σήματα από άλλα κύτταρα. Έτσι διαδίδονται τα ερεθίσματα από την περιφέρεια προς το κέντρο (εγκέφαλο) και το αντίστροφο.

Οι νευρώνες επικοινωνούν με άλλους νευρώνες μέσω των συνάψεων, που είναι το κλειδί για τη λειτουργία του εγκεφάλου. Οι συνάψεις συνδέουν τους νευρώνες και βοηθούν στη μετάδοση πληροφοριών από τον ένα νευρώνα στον άλλο. Χωρίς τον νευρώνα, δεν θα λειτουργούσαμε. Μας επιτρέπει να κινούμε τους μυς μας, να διαλογιζόμαστε για το νόημα της ζωής, να διαβάζουμε βιβλία και να μιλάμε για αυτά που έχουμε διαβάσει.

Με επιστημονικούς όρους, οι μεταβολές στη συνδεσιμότητα μεταξύ των συνάψεων οδηγεί σε πραγματικές μεταβολές του εγκεφάλου.

Δηλαδή, όπως ένας αθλητής στην άρση βαρών κάμνει μυς προπονούμενος σηκώνοντας βάρη, με ανάλογο τρόπο ο εγκέφαλος δημιουργεί συνάψεις με τα ερεθίσματα, με καινούργιες γνώσεις και εμπειρίες. Απλά, αλλοιώνεται η δομή του εγκεφάλου.

Μέσα στον εγκέφαλο υπάρχουν ένα εκατομμύριο δισεκατομμύρια συνάψεις. Η σύναψη είναι η θεμελιώδης θέση επεξεργασίας πληροφοριών (αυτοκινητόδρομος ταχείας κυκλοφορίας πληροφοριών). Τα νευρικά ερεθίσματα, τα οποία μεταφέρουν όλες τις πληροφορίες της βιολογικής ύπαρξής μας, μεταδίδονται και λαμβάνονται μέσω των συνάψεων. Αυτά τα δίκτυα δημιουργούν έναν περίτεχνο και πολυσύνθετο ιστό συνδεσιμότητας που κυβερνά τις σκέψεις και τις αναμνήσεις μας.

Οι περισσότεροι νευρώνες δημιουργούνται με τη γέννηση. Οι εγκέφαλοι των μωρών είναι σαν σφουγγάρια, ρουφούν κάθε είδος πληροφορίας από τον κόσμο που τα περιβάλλει. Για παράδειγμα, τον πρώτο χρόνο ζωής τους, τα μωρά εύκολα μπορούν να μάθουν οποιαδήποτε γλώσσα. Όμως, μικρά παιδιά που στερούνται εμπειρίες, ερεθίσματα, δεν δημιουργούν τις απαραίτητες συνάψεις. Με τη μάθηση ενισχύονται σημαντικές συνδέσεις (συνάψεις) όπως και μειώνονται αυτές που δε χρησιμοποιούνται. Δεν είναι μόνο το DNA που μας καθορίζει, δε γεννιέσαι με ένα συγκεκριμένο δείκτη νοημοσύνης (IQ)˙ δε γεννιέσαι έξυπνος αλλά γίνεσαι έξυπνος. Ο τρόπος ζωής, η ανατροφή, οι εμπειρίες συνυφαίνονται με τη φύση. Όσο σημαντικό κι αν είναι το DNA μας, οι ζωές μας δεν είναι γενετικά προκαθορισμένες, επειδή αλληλοεπιδρούμε συνεχώς με το περιβάλλον, με τον κόσμο στον οποίο ζούμε.

Παιδιά που ζουν περιορισμένα χωρίς προσλαμβάνουσες παραστάσεις δεν δημιουργούν τις απαραίτητες συνάψεις, δεν αναπτύσσεται ο εγκέφαλος τους. Τραγικό παράδειγμα τα παιδιά της Ρουμανίας, τα οποία το καθεστώς Τσαουσέσκου έκλεινε σε υπερπλήρη ορφανοτροφεία. Χωρίς φροντίδα, χωρίς ερεθίσματα, χωρίς παιγνίδια, χωρίς καθόλου πνευματική ενασχόληση, αν δεν έφευγαν έγκαιρα, καταντούσαν με νοητική στέρηση.

Ταπεινή μου άποψη ότι ΔΕΝ υπάρχει «περιττή» ύλη. Υπάρχει η ελάχιστη ύλη που πρέπει να διδαχθεί και ας την ονομάσουμε εξεταστέα ύλη. Απ’ εκεί και πέρα ας αποφασίσει ο εκπαιδευτικός πόση και ποια ύλη θα προσθέσει στο μάθημά του. Έτσι θα διακρίνεται ο καλός εκπαιδευτικός από τον αδιάφορο. Ο καλός εκπαιδευτικός «προπονεί» το νου των μαθητών του ακριβώς όπως ένας προπονητής προπονεί την ομάδα του. Και κρίνει πόση προπόνηση είναι αναγκαία ώστε να φτάσουν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Η προπόνηση του εγκεφάλου γίνεται μέσω της ύλης που αποτελεί το απαραίτητο όχημα. Όταν ο εκπαιδευτικός έχει την ευχέρεια να επιλέξει ύλη που ενδιαφέρει τους μαθητές, να κεντρίσει το ενδιαφέρον τους τότε έχει επιτύχει το στόχο του.

Επομένως δεν υπάρχει «περιττή» ύλη, υπάρχουν περιττοί στο υπουργείο παιδείας.