Στη «Δημοπρασία [φιλοσοφικών] βίων» ο Λουκιανός (125 – 180 μ.Χ.) προκαλεί «κοινούς» ανθρώπους να ακολουθήσουν τη ζωή που έζησαν οι φιλόσοφοι (Πυθαγόρας, Διογένης, Αρίστιππος, Δημόκριτος, Ηράκλειτος, Σωκράτης, Επίκουρος, Χρύσιππος, Αριστοτέλης, Πύρρωνας). Πρωταγωνιστές είναι ο δημοπράτης Δίας που πουλάει τους «άριστους» βίους φιλοσόφων και ο βοηθός του Ερμής, ο οποίος πρώτα καλλωπίζει τους φιλοσόφους και στη συνέχεια υπερθεματίζει για τις ζωές τους. Σκοπός είναι να πουλήσουν τις ζωές σε αγοραστές που θέλουν να διδαχτούν. Έτσι, ο Δίας θα δημοπρατήσει τους σημαντικότερους φιλοσοφικούς βίους που, όπως φαίνεται, εξακολουθούσαν να είναι δημοφιλείς κατά τα αυτοκρατορικά χρόνια (ο Λουκιανός ζει την ίδια εποχή με τον Μάρκο Αυρήλιο).
Το έργο είναι απολαυστικό. Ο Λουκιανός περιγράφει με σκωπτικότητα τους φιλοσοφικούς βίους. Ο Διογένης ο Κυνικός παρουσιάζεται ως ένας άπλυτος -αλλά κοσμοπολίτης- Πόντιος, που καταφέρνει, έπειτα από συζήτηση με τον αγοραστή, να πωληθεί για 2 οβολούς. Ο Αρίστιππος (ιδρυτής του Ηδονισμού) που ακολουθεί δείχνει καλή περίπτωση: αρωματισμένος, ντυμένος μέσα στην πορφύρα και στεφανωμένος, υπόσχεται κατά τον Ερμή, έναν ηδονικό και τρυφηλό βίο. Αλλά, όταν ο αγοραστής θα επιχειρήσει έναν διάλογο μαζί του, όπως συμβαίνει με όλους τους φιλοσόφους προκειμένου να πουλήσουν τον βίο τους) ο Ερμής θα αποτρέψει τη συζήτηση (ο φιλόσοφος δεν μπορεί να μιλήσει γιατί είναι πολύ μεθυσμένος!) με αποτέλεσμα να τον «προωθήσει» ο ίδιος: «Γενικά, είναι καλός για συμβίωση με έναν ερωτευμένο και άσωτο αφέντη και κατάλληλος για οινοποσίες και γλέντια με αυλητρίδες» (12). Ο αγοραστής δεν τα χρήματα να υποστηρίξει μια τέτοια ζωή και ο Αρίστιππος (παρά τα πολλά υποσχόμενα προσόντα του) θα μείνει απούλητος. Χωρίς καθυστέρηση, οι θεοί θα περάσουν στον επόμενο υποψήφιο. Αυτή τη φορά θα είναι δύο μαζί:
ΕΡΜΗΣ: Εσείς, κατεβείτε εδώ στη μέση, πουλάω δύο άριστους βίους, φέρνω σε δημοπρασία τους πιο σοφούς από όλους.
ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Τι αντίθεση, Δία! Ο ένας δεν σταματάει να γελάει, ενώ ο άλλος δείχνει να πενθεί για κάποιον. Χύνει δάκρυα με το κιλό. Γιατί το κάνεις, φίλε; Γιατί γελάς;
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ: Το ρωτάς κι από πάνω; Γιατί μου φαίνονται όλα γελοία, και τα ζητήματά σας και εσείς οι ίδιοι.
ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Τι λες! Μας κοροϊδεύεις όλους μας και θεωρείς τιποτένια τα δικά μας θέματα.
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ: Έτσι είναι. Δεν υπάρχει τίποτε σπουδαίο σ’ αυτά, αλλά είναι όλα κενό και αέναη κίνηση ατόμων.
ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Δεν είναι έτσι, μάλλον εσύ είσαι πράγματι κενός και άπειρος. Τι αυθάδεια! Δεν θα πάψεις να γελάς; Εσύ, καλέ μου, γιατί κλαις; Μου φαίνεται καλύτερα να συνομιλήσω μαζί σου.
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ: Γιατί θεωρώ, ξένε, ότι τα ανθρώπινα ζητήματα είναι ελεεινά και αξιοθρήνητα και τίποτα από αυτά δεν είναι αθάνατο. Γι’ αυτό λυπάμαι και οδύρομαι. […] Εγώ προτείνω σε όλους τους ενήλικες να θρηνολογούν, και όσοι αγοράζουν και όσοι δεν αγοράζουν.
ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ: Αυτό εδώ το κακό δεν απέχει από τη μελαγχολία. Εγώ όμως δεν θα αγοράσω κανέναν από τους δύο.
ΕΡΜΗΣ: Απούλητοι μένουν κι αυτοί.
ΔΙΑΣ: Φέρε άλλον για δημοπρασία.
Λουκιανός, Βίων πράσις 13-14
Ο Δημόκριτος μένει απούλητος, μαζί με τον σκοτεινό φιλόσοφο, Ηράκλειτο, για τον αντίθετο όμως λόγο. Ο ένας γελάει και ο άλλος θρηνεί. Ωστόσο, η αφετηρία τους είναι κοινή: Η φυσική φιλοσοφία, η έρευνα και γνώση των λειτουργιών της φύσης, δεν αφήνει περιθώριο για τα ανθρώπινα. Η ερμηνεία του κόσμου, είτε πρόκειται για τα «άτομα και το κενό» είτε για τη θεωρία της «εκπύρωσης» -2 θεωρίες που αναβιώνουν στον 21ο αιώνα- αποσπά τον ανθρώπινο νου από την ανιαρή καθημερινότητα.
Ο Δημόκριτος ωστόσο επιλέγει την εύθυμη στάση απέναντι στα πράγματα, γελώντας με τη ματαιοδοξία των ανθρώπων που δεν ξέρουν πού να αναζητήσουν την ευτυχία. Παρά το σκωπτικό ύφος του έργου, η «δημοπρασία» των δύο φιλοσόφων -τους οποίους απασχολεί το ίδιο πρόβλημα- αποδεικνύει περίτρανα ότι η αντίδρασή μας απέναντι σε ένα πρόβλημα δεν έχει να κάνει με το πρόβλημα αλλά με εμάς. Το πώς επιλέγουμε να αντιδράσουμε σε μία κατάσταση δεν εξαρτάται από το γεγονός αλλά από το πώς το βλέπουμε. Θρηνούμε ή αντικρίζουμε με ευθυμία τη ζωή μας;
Η χαρά είναι βασικό συστατικό της εύθυμης ζωής. Και ο Δημόκριτος τη βρίσκει παντού. Και όπου δεν τη συναντά γελάει. Γιατί ξέρει πως οι ανόητοι ζουν χωρίς να χαίρονται τη ζωή, ενώ αυτός επιλέγει συνειδητά να ζήσει ευτυχισμένα. Πώς; Σκεπτόμενος ότι όλα παρέρχονται.
*Η Δρ Έλσα Νικολαΐδου είναι συγγραφέας του βιβλίου Φιλοσοφία για όλους (Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους φιλοσόφους;) Μεταίχμιο, 2022
