Πίσω στα χρόνια του 30 και του 40, σε μια Λευκωσία που εξαπλώνεται, σε μια αστική κοινωνία ευημερούσα, σε μια αποικιοκρατική κυβέρνηση που σέβεται, ναι, την εντός των τειχών πόλη και κτίζει εκτός τα πρώτα προάστια!
Σε μια πόλη που δείχνει μέσα από τα εναπομείναντα σπίτια της εποχής τη δύναμη και το ταλέντο των πρωτομαστόρων του Καϊμακλιού, των πρώτων ακαδημαϊκά μορφωμένων αρχιτεκτόνων, όπως τον Θεόδωρο Φωτιάδη, τον Ανδρέα Χατζηδημητρίου, τον Οδυσσέα Τσαγγαρίδη και τον λιγότερο γνωστό Λουκά Χατζηλουκά.
Είχα την τύχη να παρευρεθώ στην παρουσίαση της νέας έκδοσης του πολυγραφότατου γνώστη της ιστορίας της κυπριακής αρχιτεκτονικής, Βαρωσιώτη στην καταγωγή, Κώστα Γεωργίου. Τον γνωρίζουμε από τα δύο σημαντικότατα βιβλία που παράδωσε στον τόπο μας, την αρχιτεκτονική των αποικιοκρατών στην Κύπρο, και την αρχιτεκτονική των Κυπρίων κατά τη διάρκεια της Αποικιοκρατίας. Αυτή τη φορά ασχολήθηκε με τον βίο και το έργο του Λουκά Χατζηλουκά του οποίου η ζωή θα μπορούσε να είναι μια κινηματογραφική ταινία.
Κατάγεται από την πολυπληθή οικογένεια των Κουρσουμπάδων, παλιά γενιά πρωτομαστόρων και εργολάβων, με ρίζες από τη Λάπηθο και εγκατεστημένους στο Καϊμακλί. Το Κουρσουμπάς ήταν παρατσούκλι του Μάστρε Ιωσήφη, και προέρχεται από την τουρκική λέξη κουρσιούν που σημαίνει σφαίρα, βόλι, γιατί ο Μάστρε Ιωσήφης έκτιζε σε ευθείες γραμμές…Ο Μάστρε Ιωσήφης έκανε 8 παιδιά που ακολούθησαν την τέχνη του πατέρα τους, έγιναν σπουδαίοι πρωτομάστορες και εργολάβοι. Ο Μάστρε Γιώρκος έκτισε το κωδωνοστάσιο της Φανερωμένης και το γνωστό Μαυσωλείο και πολλά άλλα, ο Αρκής (από το Αρχάγγελος) την εκκλησία των Αγίων Ομολογητών, την οικία του Κωστάκη και της Λητώς Σεβέρη, την Τράπεζα Κύπρου κλπ.
Ο Λουκάς (1901-1987), αφού πήγε σχολείο εδώ στη Λευκωσία μετανάστευσε στην Αμερική το 1916, αποφοίτησε από το Κολλέγιο Αρχιτεκτονικής στη Βοστώνη, εξάσκησε για δέκα χρόνια το επάγγελμα του αρχιτέκτονα, σχεδίασε σχολεία, εκκλησίες, σπίτια θέατρα και καταστήματα και επέστρεψε στο νησί το 1932 και μετέφερε στη νεοσύστατη κοινωνία της Λευκωσίας τον αέρα της Νέας Αγγλίας. Πάντρεψε με ένα μαγικό τρόπο τις νέες τάσεις που αποκόμισε από τη Βοστώνη με την κυπριακή αρχιτεκτονική παράδοση, κράτησε με ευλάβεια τον σωστό προσανατολισμό σύμφωνα με το κλίμα της πόλης και χρησιμοποίησε οικοδομικά υλικά που ταίριαζαν στο φως του μεσογειακού νησιού.
Μαζί με την αγάπη του για την αρχιτεκτονική είχε μια φιλοσοφία και μια σοφία για τη ζωή, ένα θαυμασμό και σεβασμό για τους ανθρώπους που δάμαζαν τον πωρόλιθο, τη θαυμαστή πέτρα του τόπου μας. Άφησε παραγγελιές ανθρωπιάς στον γιο του Ανδρέα ο οποίος κράτησε ως κόρη οφθαλμού το αρχείο που του άφησε ο πατέρας και το παρέδωσε στον Κώστα Γεωργίου και στο ταλέντο της Βούλας Κοκκίνου για να γίνει η σημερινή έκδοση.
Γράφει ανάμεσα σε άλλα σε χειρόγραφη σημείωση στο γιο του :
- Να μην είσαι μικροπρεπής
- Να βλέπεις μακριά
- Οι πέριξ σου κατά κανόνα εδώ στην Κύπρο έχουν το συμφέρον πρώτο
Ένα υπέροχο βιβλίο διακοσίων σελίδων, με φωτογραφίες των σπιτιών που έκτισε μαζί με τα χειροποίητα σχέδια και τις λεπτομέρειες. Η οικία του Νεοπτόλεμου και της Κατίνας Πασχάλη, η σημερινή Ελληνική πρεσβεία, ένα αρχοντικό πετρόκτιστο, η οικία της Φρόσως Λοϊζίδου στην τότε οδό Λάρνακος σήμερα λεωφόρος Μακαρίου, με την επίδραση του στυλ Arts and Crafts , αετώματα, ημικυκλικά παράθυρα που κατεδαφίστηκε άκαρδα, όπως και η «καλλίμορφη» οικία του Κώστα Γουργουλλίδη στη γωνία Δημοσθένη Σεβέρη και Μπότσαρη στους Αγίους Ομολογητές.
Ένα έργο τέχνης, με επιβλητική καλυμμένη είσοδο στηριζόμενη σε κίονες και κιονόκρανα Τοσκανικού ρυθμού! Μια πολυτελής τριπλοκατοικία στη Λευκωσία της Νίνας Ίλιον-Πατίκη, στην οδό Χριστόδουλου Σώζου, ένας πρώιμος Μοντερνισμός, με στοιχεία Άρτ Ντεκό, και αυτό κατεδαφίστηκε. Κάποια παραμένουν, όπως τα γραφεία Ι.Ι. Σιουκιούρογλου, η εξοχική κατοικία στις Πλάτρες της Lady Manifold, η οικία Χρυσαφίνη στη Γλάδστωνος, τα ακίνητα Τσιάππα, το ξενοδοχείο Ελλάς της Αρχιεπισκοπής στην Κωνταντίνου Παλαιολόγου, το υπέροχο Nicosia Palace στην Κωστάκη Παντελίδη, και βέβαια η πολυκατοικία του γιατρού Βάσου Λυσσαρίδη «ο πρώτος ουρανοξύστης», όπως έγραψαν to 1958 οι Times of Cyprus.
Το έργο του Λουκά Χατζηλουκά τεράστιο, οι ιδέες του πρωτοπόρες όπως εκφράζονται στο γενικό τοπογραφικό που πρότεινε για την Ανθούπολη, συμμετείχε σε διαγωνισμούς του κράτους, συνεργάστηκε με άλλους αρχιτέκτονες. Προσπάθησε να ιδρύσει μια Επαγγελματική Σχολή την οποία θα χρηματοδοτούσε η Ευγενία Θεοδότου που δυστυχώς ναυάγησε.
Τελειώνοντας το βιβλίο μαζί με τον θαυμασμό μου για το έργο του Λουκά Χατζηλουκά και την επίπονη και καταπληκτική έρευνα του συμπολίτη μου Κώστα Γεωργίου, μια γεύση πικρίας για τον τόπο μου με συνόδευε και δεν έλεγε να με αφήσει. Μια γεύση απαξίωσης για τα σπουδαία επιτεύγματα σπουδαίων Κυπρίων που τιμούν την πρωτεύουσα. Ολόγυρα μου βλέπω τους ουρανοξύστες και της Λευκωσίας, το μπετόν να κατασπαράζει τον πωρόλιθο, το αδιανόητο της Πλατείας, την απουσία του πρασίνου και του οξυγόνου. Σκέφτομαι αν οι επόμενες γενιές θα είναι σε θέση να εκτιμήσουν αυτό που εμείς κατεδαφίσαμε άκαιρα και άσκοπα, γιατί όπως έγραψε και ο κύριος Χατζηλουκάς ως συμβουλή στον γιο του « Οι πέριξ σου κατά κανόνα εδώ στην Κύπρο έχουν το συμφέρον πρώτο».
Να σημειώσω ότι ο Κώστας Γεωργίου ήταν ο μοναδικός επιστήμονας πολεοδόμος που στήριξε τους πολίτες της Λευκωσίας ενάντια στα σχέδια της Πλατείας της Ζάχα Χαντίτ!
Ελεύθερα, 3.11.2024
