Από τις πιο εμβληματικές ρήσεις που ξεστόμισαν τα μαργαριταρένια στόματα επιφανών Κυπρίων ανδρών, μια που μάλλον θα μείνει αειμνημόνευτη είναι εκείνη του Πρόδρομου Προδρόμου, τον Απρίλιο του 2020: «Στο Υπουργείο αυτό εκτός από τον Πολιτισμό έχουμε και την Εκπαίδευση».
Ζήσαμε να το ακούσουμε κι αυτό την ημέρα που ο τότε Υπουργός Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας ανακοίνωσε τα πρώτα μέτρα στήριξης για τον Πολιτισμό, εν μέσω lockdown. Στόχος των μέτρων που εξαγγέλθηκαν εκείνη την ημέρα ήταν να ταΐσουν με υποσχέσεις, όπως αποδείχτηκε, τους επαγγελματίες της πολιτιστικής δημιουργίας, που βογκούσαν απένταροι κάτω από το ασήκωτο μολύβι των έκτακτων περιοριστικών μέτρων.
Πού το θυμήθηκα τώρα αυτό; Εντάξει, δεν έχει περάσει και τόσος πολύς καιρός κι ας μοιάζουν όλα να συνέβησαν σε μια μακρινή εποχή. Εξάλλου, επί της ουσίας ελάχιστα πράγματα έχουν αλλάξει σε ό,τι αφορά τις συνθήκες διαβίωσης των καλλιτεχνών και ακόμη λιγότερα σε ό,τι αφορά την κατοχύρωση της κοινωνικής και επαγγελματικής τους υπόστασης. Απλώς, ίσως να είναι λίγο πιο φρέσκια η μνήμη μας για το πόσο εκτιμήσαμε τα αγαθά του πολιτισμού τις μέρες που τη ζωή μας έσκιαζε η φοβέρα και πλάκωνε η σκλαβιά του εγκλεισμού. Καλό είναι να μην το ξεχνάμε αυτό.
Τώρα έχουμε Υφυπουργείο, θα αντιτείνει κάποιος. Είναι κρίσιμη και ιστορική εξέλιξη, δεν αντιλέγω. Μέχρι να δούμε, όμως, να ψηφίζεται και –κυρίως- να εφαρμόζεται το περιλάλητο νομοσχέδιο αλλά και την επίδραση που θα έχει στην καθημερινότητα των καλλιτεχνών, θα είμαστε στον ίδιο παρονομαστή. Το κράτος οφείλει να αναγνωρίσει και τυπικά τη δουλειά τους και να κατοχυρώσει ουσιαστικά την ύπαρξή τους, αναγνωρίζοντας τις ιδιαίτερες συνθήκες εργασίας και τα δικαιώματά τους.
Δεν ξέρω σε ποιο βαθμό η ευρύτερη κοινωνία το γνωρίζει, αλλά οι δημιουργοί, επειδή συχνά εργάζονται σε άτυπες μορφές απασχόλησης, έχουν μειωμένη ή και μηδενική πρόσβαση σε πράγματα που οι υπόλοιποι θεωρούμε λίγο- πολύ δεδομένα: ασφάλιση υγείας, φροντίδα γήρατος, ασφάλεια συντάξεων. Ας αφήσουμε το ζήτημα των απολαβών διότι εκεί ίσως υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις όπου η κατάσταση είναι πιο υποφερτή. Για την πλειονότητα, πάντως, αυτό που κυριαρχεί είναι οι επισφαλείς συνθήκες δημιουργίας με ιδιαίτερες ανάγκες, η άτυπη εργασία, η ανύπαρκτη προστασία κοινωνικής ασφάλισης, η υποαπασχόληση, η απουσία τακτικού εισοδήματος.
Κάπως έτσι φτάσαμε άνθρωποι που έχουν αφιερώσει ολόκληρη τη ζωή τους στην καλλιτεχνική δημιουργία, προς τέρψη των συμπολιτών τους, συχνά μάλιστα άνθρωποι που θεωρούνται κορυφαίοι στον τομέα τους και απολαμβάνουν της εκτίμησης του κοινού, να στηρίζουν την επιβίωσή τους στην καλοσύνη και τη βοήθεια φίλων, συγγενών ή ξένων. Αλλά ούτε και με την αποβίωση να μη βρίσκουν γαλήνη, αλλά να ζορίζονται ακόμη και με τα έξοδα της κηδείας και της ταφής.
Ένα από τα πρώτα- πρώτα επιδόματα που έσπευσε να καταργήσει η κυβέρνηση Αναστασιάδη, μόλις άρχισαν να σφίγγουν τα λουριά μετά το Κούρεμα ήταν το τιμητικό επίδομα του συνταξιούχου καλλιτέχνη. Κάποια στιγμή προσπάθησε να μάς πείσει ότι το επαναφέρει εν μέρει, με όρους ανυπέρβλητους και προσβλητικούς για την πλειοψηφία των επηρεαζόμενων, αλλά και για τη νοημοσύνη μας. Ο όλος χειρισμός, μάλιστα, παρέπεμπε στην αλαζονεία της ελεημοσύνης. Λες και κάνουμε χάρη, πετώντας μερικά κέρματα, σε ανθρώπους που επέλεξαν την ανέχεια για να κάνουν το ψώνιο τους. Λες και δεν πρόκειται για πρωταγωνιστές της δημιουργίας δίπλα στους οποίους οι πολιτειακοί άρχοντες θα στριμώχνονταν αν χρειαζόταν για μια φωτογραφία με ψηφοθηρική λεζάντα.
Το επίδομα αυτό δεν ήταν παρά ένα μικρό, συμβολικό αντιστάθμισμα για τη δυσανάλογα –σε σχέση με την ανεκτίμητη προσφορά τους- γλίσχρα ζωή στην οποία καταδίκασε η κοινωνία και η πολιτεία μας αυτούς τους ανθρώπους. Η ίδια κοινωνία που παρακολουθεί δημόσιους αξιωματούχους και μετέχοντες στο μανδαρινάτο να απολαμβάνουν ωφελήματα, επιδόματα, εφάπαξ πολλαπλές συντάξεις κ.ο.κ. κι όσοι διαμαρτύρονται είναι κυρίως αυτοί που φαντασιώνονται τη δική τους θέση στη μαρμίτα. Το παράδοξο –ή το αναμενόμενο; όπως το δει κανείς…- είναι ότι οι ίδιοι κοστουμάτοι που δικαιούνται τα πλουσιοπάροχα ωφελήματα έκριναν και συνεχίζουν να κρίνουν ότι το τιμητικό χορήγημα στους βετεράνους δημιουργούς είναι πεταμένα λεφτά.
Φυσικά, σε βάθος χρόνου, το ζητούμενο είναι μια ουσιαστική και λειτουργική κατοχύρωση της υπόστασης του καλλιτέχνη μαζί με μια στοχευμένη, παραγωγική και ανταποδοτική πολιτιστική πολιτική, που να καταστήσει αυτές τις τιμητικές παροχές παραπανίσιες. Αν οι επαγγελματίες του χώρου καπαρώσουν τα βασικά και πάψουν να είναι εκτεθειμένοι στην ανασφάλεια, δεν θα έχουν και ανάγκη από αντισταθμίσματα.
Ελεύθερα, 1.10.2023
