Σκεφτήκατε ποτέ πόσο συχνά χρησιμοποιούμε πλαστικά είδη μέσα σε μια μέρα; Τα πιο απλά μέχρι τα πιο εξειδικευμένα αντικείμενα της καθημερινότητά μας, και όχι μόνο, είναι πλέον κατασκευασμένα από πλαστικό. Οι καλές μηχανικές ιδιότητες του πλαστικού, σε συνδυασμό με το χαμηλό του βάρος και κόστος, δικαιολογούν την ευρεία χρήση του. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Σύνδεσμο Πλαστικών Πρώτων Υλών (PlasticsEurope) η παγκόσμια παραγωγή του πλαστικού σήμερα εκτοξεύτηκε στους 370 εκατομμύρια τόνους ετησίως σε σύγκριση με μόλις 2 εκατομμύρια τόνους 70 χρόνια πριν. Δυστυχώς, το μεγαλύτερο ποσοστό των πλαστικών που παράγονται, αφού χρησιμοποιηθούν, καταλήγουν στο περιβάλλον με αποτέλεσμα τη ρύπανσή του. Η δυσκολία αποσύνθεσης του πλαστικού το καθιστά ως ένα από τους πιο επίμονους ρύπους, και η φυσιολογική φθορά του στο περιβάλλον δυσχεραίνει την απομάκρυνσή του λόγω της περαιτέρω διάσπασής του σε μικρότερα κομμάτια, γνωστά ως μικροπλαστικά. 

Με μέγεθος μέχρι και 10.000 φορές μικρότερο του 1 εκατοστόμετρου, τα περισσότερα μικροπλαστικά δεν γίνονται αντιληπτά με γυμνό μάτι. Το μικρό τους μέγεθος σε συνδυασμό με την ανεξέλεγκτη απόρριψη πλαστικών στο περιβάλλον οδήγησε στον εντοπισμό τους σε κάθε περιβαλλοντική μήτρα (χώμα, νερό, αέρα). Ως επακόλουθο, τα μικροπλαστικά διεισδύουν σε διάφορους οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου, μέσω για παράδειγμα της τροφικής αλυσίδας, επηρεάζοντας τη φυσιολογική τους λειτουργία. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε το 2019 από την εταιρεία Dalberg Advisors και το Πανεπιστήμιο του Newcastle στην Αυστραλία, εκ μέρους του διεθνούς μη κυβερνητικού οργανισμού World Wide Fund for Nature (WWF), κάθε εβδομάδα, εν αγνοία μας, καταναλώνουμε περίπου 5 γραμμάρια πλαστικών μέσω του φαγητού, νερού και του αέρα που αναπνέουμε. Ισοδυναμεί δηλαδή, στο πλαστικό μιας πιστωτικής κάρτας την εβδομάδα! 

Η παρουσία των μικροπλαστικών στο περιβάλλον ώθησε τη διεθνή επιστημονική κοινότητα στη διεξαγωγή ερευνών με σκοπό την κατανόηση της συμπεριφοράς τους σε διάφορες περιβαλλοντικές μήτρες. Στη χώρα μας, το Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού «Νηρέας» του Πανεπιστημίου Κύπρου μελετά την παρουσία και συμπεριφορά των μικροπλαστικών σε σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Η έρευνα αυτή πλαισιώνεται από το ερευνητικό έργο NANO-CARRIERS: Micro and NANOplastics as CARRIERS for the spread of chemicals and antimicrobial resistance in the aquatic environment (P2P/WATER/1017/0004), που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο IC4WATER της Πρωτοβουλίας Κοινού Προγραμματισμού «Water Challenges for a Changing World», μέσω του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας Κύπρου. Η ερευνητική ομάδα του Νηρέα για τα μικροπλαστικά αποτελείται από τις/τους, Άντρεα Ναζίρη, Θεόνη Μηνά και δρ Κυριάκο Μανώλη με συντονίστρια τη δρ Δέσπω Φάττα-Κάσινου.

Πώς όμως οι σταθμοί επεξεργασίας αστικών λυμάτων σχετίζονται με τα μικροπλαστικά; Διεθνώς, μικροπλαστικά έχουν βρεθεί στα αστικά λύματα στην είσοδο των σταθμών επεξεργασίας αστικών λυμάτων, λόγω πολλών καθημερινών δραστηριοτήτων, όπως για παράδειγμα το πλύσιμο συνθετικών ρούχων. Μικροΐνες πλαστικού απελευθερώνονται με το πλύσιμο και μέσω των αποχετευτικών συστημάτων καταλήγουν στους σταθμούς επεξεργασίας. Αν και ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των μικροπλαστικών απομακρύνεται από τις διάφορες επεξεργασίες, μικροπλαστικά παραμένουν στα επεξεργασμένα αστικά λύματα στην έξοδο των σταθμών. Όταν τα λύματα αυτά απορριφθούν σε επιφανειακά νερά ή επαναχρησιμοποιηθούν για άρδευση καλλιεργειών, τα μικροπλαστικά εισάγονται στο περιβάλλον. 

H παρουσία των μικροπλαστικών τόσο στην εισροή όσο και στην εκροή των σταθμών, και άρα σε κάθε ενδιάμεσο στάδιο επεξεργασίας αστικών λυμάτων, δημιούργησε επιπλέον ερωτήματα σχετικά με την επίδρασή τους στην απόδοση των διεργασιών που εφαρμόζονται. Μια από τις πιο σημαντικές διεργασίες είναι η απολύμανση, η οποία πραγματοποιείται ως τελικό στάδιο επεξεργασίας των αστικών λυμάτων με σκοπό την καταστροφή των παθογόνων μικροοργανισμών, όπως βακτήρια και ιοί. Αναλογιζόμενοι την αναγκαιότητα καταστροφής τέτοιων μικροοργανισμών στα αστικά λύματα, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η απόδοση της διεργασίας της απολύμανσης είναι τεράστιας σημασίας για την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Συνεπώς, το κατά πόσο επηρεάζεται η απόδοσή της απολύμανσης από ρύπους που συνυπάρχουν μαζί με τους μικροοργανισμούς στα αστικά λύματα, όπως είναι τα μικροπλαστικά, χρήζει ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Αυτό ακριβώς έχει ως στόχο να απαντήσει η έρευνα του Διεθνούς Ερευνητικού Κέντρου Νερού «Νηρέας» στην περίπτωση της υπεριώδους ακτινοβολίας, η οποία είναι μια από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους απολύμανσης σε σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων παγκοσμίως. Όταν το αστικό λύμα εκτεθεί σε υπεριώδη ακτινοβολία, αυτή απορροφάται από το γενετικό υλικό των μικροοργανισμών καταλήγοντας στην καταστροφή τους. Πώς όμως η παρουσία των μικροπλαστικών μπορεί να επηρεάσει αυτή τη διεργασία; Τα μικροπλαστικά ενδέχεται να δράσουν ως ασπίδα προστασίας για τους μικροοργανισμούς, παρεμποδίζοντας την απορρόφηση της υπεριώδους ακτινοβολίας από αυτούς, με συνέπεια την μείωση της απόδοσης της απολύμανσης. Δηλαδή, τα μικροπλαστικά παρεμβάλλονται μεταξύ υπεριώδους ακτινοβολίας και μικροοργανισμών με αποτέλεσμα οι μικροοργανισμοί να μην απορροφούν την απαιτούμενη ακτινοβολία για την καταστροφή τους. Τα πρώτα πειραματικά αποτελέσματα επιβεβαιώνουν την υπόθεση αυτή, αφού παρατηρείται μειωμένη καταστροφή των μικροοργανισμών στην παρουσία των μικροπλαστικών σε σχέση με την απουσία τους.

Οι ανησυχίες σχετικά με την παρουσία και επίδραση των πλαστικών στο περιβάλλον οδήγησαν στην απόφαση σύναψης διεθνούς συμφωνίας, για τη μείωση ή/και εξάλειψη της ρύπανσης από πλαστικά μέχρι το 2024, από εκπροσώπους 175 εθνών που έλαβαν μέρος στην πέμπτη σύνοδο της συνέλευσης περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEA-5) στο Ναϊρόμπι της Κένυας που έλαβε χώρα φέτος στις 2 Μαρτίου. Αναμένεται επομένως, ότι οι πρόσφατες εξελίξεις σε πολιτικό και ερευνητικό επίπεδο θα χαράξουν το δρόμο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ρύπανσης από πλαστικά.

 

*Η Άντρεα Ναζίρη είναι Ειδικός Επιστήμονας Έρευνας στο Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού «Νηρέας» του Πανεπιστημίου Κύπρου.

*Η Θεόνη Μηνά είναι Ειδικός Επιστήμονας Έρευνας στο Διεθνές Ερευνητικό Κέντρο Νερού «Νηρέας» και Μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Κύπρου.

*Η δρ  Δέσπω Φάττα-Κάσινου είναι Καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος και Διευθύντρια του Διεθνούς Ερευνητικού Κέντρου Νερού «Νηρέας» του Πανεπιστημίου Κύπρου.