Είναι γεγονός πως το λέει o λαός. «Ο αποθανών δεδικαίωται». Με ποια έννοια, όμως; Όχι, βεβαίως, του βιβλικού «Αφίενται σου αι αμαρτίαι». Κι αυτό βιβλικό είναι, βέβαια, αλλά δεν έχει τη διαστρεβλωμένη ερμηνεία της «δικαίωσης» που επικράτησε στην πάροδο των χρόνων. Απλά δεν κάθεσαι να λες, «τι μαλάκας που ήταν, μη σώσει να λιώσει ο μπάσταρδος». Ακόμα κι αν ήταν. Δεν είναι κόσμιο. Ο νεκρός, άλλωστε, δεν έχει ανάγκη τη δικαίωσή σου. Πόσο μάλλον την άφεση αμαρτιών από την πάρτη σου. Άσε που και να τη θέλει, δεν είσαι σε θέση να του τη δώσεις. Εδώ, δεν μπορείς να εξασφαλίσεις τη δική σου, γι’ άλλους θα μεριμνάς; Τη δικαίωση την επιζητούν συνήθως οι πέριξ αυτού, γι’ αυτούς. Κυρίως. Με μια ωφελιμιστική προσέγγιση, ενίοτε και ρεβανσιστική. Στην κατάστασή του, λοιπόν, το μόνο που μπορείς να επιδείξεις είναι σεβασμό. Σπουδαίο ο πράγμα ο σεβασμός σ’ έναν νεκρό. Κάποτε σταματούσαν τους πολέμους για να θάψουν τους νεκρούς τους με τις πρέπουσες τιμές, ενώ το να ατιμάσεις έναν νεκρό εθεωρείτο ότι διέπραττες «ὕβριν». Προς τον νεκρό, λοιπόν, δείχνεις σεβασμό. Κι αυτό για τη δική σου εικόνα. Τη δική σου αξιοπρέπεια. Όχι για τον νεκρό. Για να μην πουν εσένα μαλάκα στο τέλος. Και για να μη σε πουν μαλάκα, ο σεβασμός σου δεν πρέπει να είναι αμετροεπής. Ο σεβασμός απαιτεί μέτρο. Χωρίς υπερβολές και αστειότητες, χωρίς εξιδανικεύσεις και αχαλίνωτες φιοριτούρες που δεν πείθουν κανένα ως προ τα ελατήρια και τα κίνητρά σου. Διατηρώντας δε πάντα, κριτική στάση απέναντι στα πεπραγμένα του. Ιδίως αν ήταν άνθρωπος που εκ της θέσεώς του επηρέαζε τη ζωή σου, τον τόπο και τους ανθρώπους του.
Μια φορά, σ’ ένα μνημόσυνο για τον Σπύρο Κυπριανού ο ομιλητής έκανε λόγο για «…εθνικό οραματιστή, εμπνευσμένο καθοδηγητή, σοφό και δίκαιο κυβερνήτη, διορατικό πολιτικό ηγέτη…». Τέτοια ήταν η πρεμούρα του να χαϊδέψει τ’ αυτιά των Σπυριδικών που σε μια παράγραφο μέσα είχε τρεις φορές τη λέξη «οραματιστής» και άλλες τόσες τη λέξη «καθοδηγητής». Όλοι ξέρουμε πόσο διορατικός ήταν ο Σπύρος, ο άνθρωπος που όλοι του έλεγαν ότι θα γίνει ανακήρυξη του ψευδοκράτους κι εκείνος έλεγε ότι είχε διαβεβαιώσεις από τον Τσαουσέσκου της Ρουμανίας (!) που με τη σειρά του είχε πληροφορίες από έναν Τούρκο Πρέσβη, πως κάτι τέτοιο δεν επρόκειτο να γίνει. Οραματιστής, πάλι, δεν ξέρω αν ήταν, οράματα πάντως έβλεπε, σύμφωνα με τον Τάσσο που φρόντιζε να τον ειρωνεύεται μέσα από την εφημερίδα του όταν αυτός έλεγε ότι συνομιλούσε με τον Μακάριο και πως ό,τι κάνει και ό,τι λέει, του τα υπαγόρευε ο εθνάρχης. Τα περί «σοφός και δίκαιος» τα αφήνουμε ασχολίαστα. Υπάρχει ένα άρθρο του Τάσσου περί «ΔΗΚΟφρουρών» που αξίζει να διαβαστεί. Όπως και κάποιες μαρτυρίες -του Ανδρέα Φάντη, για παράδειγμα, που αναφέρονται στην εποχή της συνεργασίας με το ΑΚΕΛ, που μαρτυρούν πολλά.
Στην κηδεία του Κληρίδη, πάλι, ο Γιαννάκης Ομήρου είχε πετύχει να χώσει σε μια παράγραφο δέκα μόλις γραμμών, 23 επίθετα! Ναι, 23 επίθετα σε δέκα μόλις γραμμές. Τον κατευόδωσαν με διθυραμβικά σχόλια ακόμα κι εκείνοι που τον είχαν βαφτίσει κάποτε «Πράκτορα των Ναζί», εκείνοι που του χρέωναν «προδοσίες», που του σύστηναν «να αυτοκτονήσει» (!), ακόμα κι εκείνοι που τον στόλιζαν με ιστορίες «ακράτειας» και «πάμπερς». Οι δε δικοί του, οι κομματικοί, «πατέρας του ρεαλισμού», «κληριδική σχολή» κι άλλα τέτοια, που αν κάτσεις να τα αναλύσεις γίνονται φτερό στον άνεμο. Καθότι του μακαρίτη έτρεχε ο ρεαλισμός από τα μπατζάκια του (εντάξει, μαζί με εύηχα συνθήματα, ενωσιολογία, εθνικιστικές εξάρσεις και γριβισμό).
Στην περίπτωση του Τάσσου, τέτοιος ήταν ο παροξυσμός κάποιων στην προσπάθειά τους να του αποδώσουν «εθναρχικό ρόλο» που ακόμα κι όταν κλάπηκε η σορός του από έναν κατάδικο, ορισμένοι -σοβαροί τάχατες άνθρωποι, με πολιτικές περγαμηνές κάποιοι και στρατιωτικές αστέρες άλλοι- έβγαιναν στα κανάλια και αρθρογραφούσαν στις εφημερίδες λέγοντας ότι «τον φοβόντουσαν ακόμα και νεκρό». Για τέτοιες φαιδρότητες μιλούμε. Τα υπόλοιπα περιττεύουν – είναι και υπερευαίσθητοι οι ΔΗΚΟικοί…
Συνεπώς, τι να πούμε τώρα για τον Δημήτρη Χριστόφια και όσα (υπερβολικά) ακούστηκαν τις τελευταίες μέρες, δεδομένου ότι μόλις προχθές τον κηδεύσαμε και είναι ακόμα νωπό το χώμα που τον σκεπάζει; Το γράφω και στο «Εγκεφαλογράφημα», στη στήλη μου στο «Φιλgood», πως «εάν “σεβασμός στον νεκρό”, πέρα από την ενδεικνυόμενη σιωπή που επιβάλλει το γεγονός του θανάτου, πάει να πει να λουστούμε μια γενικευμένη αμετροέπεια, να σταθούμε με κατανόηση μπροστά στις υπερβολές των οπαδών και στις συναισθηματικές φλυαρίες των “είδαμε φως και μπήκαμε” στα social media, να αντέξουμε τις κλισαδούρες των δημοσιογράφων, να καταπιούμε τη γλοιώδη υποκρισία των αντιπάλων και να παραμερίσουμε την, περιορισμένη έστω, ρεβανσιστική διάθεση ορισμένων εκ των κλακαδόρων, τότε τον σεβαστήκαμε και με το παραπάνω τον μακαρίτη». Κατά τ’ άλλα, ούτε λοβοτομημένοι είμαστε, ούτε ασθενή ή επιλεκτική μνήμη έχουμε, ούτε παρωπίδες κομματικές, ιδεολογικές ή άλλως πώς, φοράμε. Δεν είναι της ώρας να σκαλίζουμε το παρελθόν, αλλά τα πεπραγμένα του πολιτικού Δημήτρη Χριστόφια είναι εκεί. Και τα κομματικά και τα του Κυπριακού και τα της οικονομίας, όπως και θέματα συμπεριφορών απέναντι σε συνοδοιπόρους και άλλους, που έχουν επίσης τη σημασία τους. Και σαν έρθει πάλι το πλήρωμα του χρόνου, εδώ θα είμαστε να τα ξαναπούμε.
Περιοδικό Down Town, τεύχος 654.
Μια φορά, σ’ ένα μνημόσυνο για τον Σπύρο Κυπριανού ο ομιλητής έκανε λόγο για «…εθνικό οραματιστή, εμπνευσμένο καθοδηγητή, σοφό και δίκαιο κυβερνήτη, διορατικό πολιτικό ηγέτη…». Τέτοια ήταν η πρεμούρα του να χαϊδέψει τ’ αυτιά των Σπυριδικών που σε μια παράγραφο μέσα είχε τρεις φορές τη λέξη «οραματιστής» και άλλες τόσες τη λέξη «καθοδηγητής». Όλοι ξέρουμε πόσο διορατικός ήταν ο Σπύρος, ο άνθρωπος που όλοι του έλεγαν ότι θα γίνει ανακήρυξη του ψευδοκράτους κι εκείνος έλεγε ότι είχε διαβεβαιώσεις από τον Τσαουσέσκου της Ρουμανίας (!) που με τη σειρά του είχε πληροφορίες από έναν Τούρκο Πρέσβη, πως κάτι τέτοιο δεν επρόκειτο να γίνει. Οραματιστής, πάλι, δεν ξέρω αν ήταν, οράματα πάντως έβλεπε, σύμφωνα με τον Τάσσο που φρόντιζε να τον ειρωνεύεται μέσα από την εφημερίδα του όταν αυτός έλεγε ότι συνομιλούσε με τον Μακάριο και πως ό,τι κάνει και ό,τι λέει, του τα υπαγόρευε ο εθνάρχης. Τα περί «σοφός και δίκαιος» τα αφήνουμε ασχολίαστα. Υπάρχει ένα άρθρο του Τάσσου περί «ΔΗΚΟφρουρών» που αξίζει να διαβαστεί. Όπως και κάποιες μαρτυρίες -του Ανδρέα Φάντη, για παράδειγμα, που αναφέρονται στην εποχή της συνεργασίας με το ΑΚΕΛ, που μαρτυρούν πολλά.
Στην κηδεία του Κληρίδη, πάλι, ο Γιαννάκης Ομήρου είχε πετύχει να χώσει σε μια παράγραφο δέκα μόλις γραμμών, 23 επίθετα! Ναι, 23 επίθετα σε δέκα μόλις γραμμές. Τον κατευόδωσαν με διθυραμβικά σχόλια ακόμα κι εκείνοι που τον είχαν βαφτίσει κάποτε «Πράκτορα των Ναζί», εκείνοι που του χρέωναν «προδοσίες», που του σύστηναν «να αυτοκτονήσει» (!), ακόμα κι εκείνοι που τον στόλιζαν με ιστορίες «ακράτειας» και «πάμπερς». Οι δε δικοί του, οι κομματικοί, «πατέρας του ρεαλισμού», «κληριδική σχολή» κι άλλα τέτοια, που αν κάτσεις να τα αναλύσεις γίνονται φτερό στον άνεμο. Καθότι του μακαρίτη έτρεχε ο ρεαλισμός από τα μπατζάκια του (εντάξει, μαζί με εύηχα συνθήματα, ενωσιολογία, εθνικιστικές εξάρσεις και γριβισμό).
Στην περίπτωση του Τάσσου, τέτοιος ήταν ο παροξυσμός κάποιων στην προσπάθειά τους να του αποδώσουν «εθναρχικό ρόλο» που ακόμα κι όταν κλάπηκε η σορός του από έναν κατάδικο, ορισμένοι -σοβαροί τάχατες άνθρωποι, με πολιτικές περγαμηνές κάποιοι και στρατιωτικές αστέρες άλλοι- έβγαιναν στα κανάλια και αρθρογραφούσαν στις εφημερίδες λέγοντας ότι «τον φοβόντουσαν ακόμα και νεκρό». Για τέτοιες φαιδρότητες μιλούμε. Τα υπόλοιπα περιττεύουν – είναι και υπερευαίσθητοι οι ΔΗΚΟικοί…
Συνεπώς, τι να πούμε τώρα για τον Δημήτρη Χριστόφια και όσα (υπερβολικά) ακούστηκαν τις τελευταίες μέρες, δεδομένου ότι μόλις προχθές τον κηδεύσαμε και είναι ακόμα νωπό το χώμα που τον σκεπάζει; Το γράφω και στο «Εγκεφαλογράφημα», στη στήλη μου στο «Φιλgood», πως «εάν “σεβασμός στον νεκρό”, πέρα από την ενδεικνυόμενη σιωπή που επιβάλλει το γεγονός του θανάτου, πάει να πει να λουστούμε μια γενικευμένη αμετροέπεια, να σταθούμε με κατανόηση μπροστά στις υπερβολές των οπαδών και στις συναισθηματικές φλυαρίες των “είδαμε φως και μπήκαμε” στα social media, να αντέξουμε τις κλισαδούρες των δημοσιογράφων, να καταπιούμε τη γλοιώδη υποκρισία των αντιπάλων και να παραμερίσουμε την, περιορισμένη έστω, ρεβανσιστική διάθεση ορισμένων εκ των κλακαδόρων, τότε τον σεβαστήκαμε και με το παραπάνω τον μακαρίτη». Κατά τ’ άλλα, ούτε λοβοτομημένοι είμαστε, ούτε ασθενή ή επιλεκτική μνήμη έχουμε, ούτε παρωπίδες κομματικές, ιδεολογικές ή άλλως πώς, φοράμε. Δεν είναι της ώρας να σκαλίζουμε το παρελθόν, αλλά τα πεπραγμένα του πολιτικού Δημήτρη Χριστόφια είναι εκεί. Και τα κομματικά και τα του Κυπριακού και τα της οικονομίας, όπως και θέματα συμπεριφορών απέναντι σε συνοδοιπόρους και άλλους, που έχουν επίσης τη σημασία τους. Και σαν έρθει πάλι το πλήρωμα του χρόνου, εδώ θα είμαστε να τα ξαναπούμε.
Περιοδικό Down Town, τεύχος 654.
