Τον 20ο αιώνα η Κύπρος δέχτηκε δύο τεράστια δημογραφικά πλήγματα. Το πρώτο ήταν η βίαιη μετακίνηση και προσφυγοποίηση πληθυσμού από τον βορρά προς τον νότο ως αποτέλεσμα της τουρκικής εισβολής. Το δεύτερο πλήγμα ήταν η πληθυσμιακή αποψίλωση των ορεινών περιοχών του Τροόδους ως αποτέλεσμα τής επί σειρά ετών αδυναμίας της πολιτείας να αναπτύξει τις κατάλληλες υποδομές για να βελτιώσει την καθημερινότητα των κατοίκων των περιοχών αυτών.
Απόρροια της δημιουργηθείσας κατάστασης και σε συνδυασμό με την αστυφιλία ήταν η εγκατάλειψη πολλών κοινοτήτων του Τροόδους. Τα σημερινά δημογραφικά δεδομένα της περιοχής, η οποία καταλαμβάνει περίπου το 1/3 της έκτασης της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι αποκαρδιωτικά. Η περιοχή του Τροόδους, η οποία περιλαμβάνει 115 κοινότητες, αριθμεί περί τις 27.000 κατοίκων, τους μισούς σχεδόν σε σχέση με 60 χρόνια πριν.
Την εικόνα αυτή προσπαθεί να ανατρέψει η Κυβέρνηση, μέσα από τον διορισμό του Επίτροπου Ορεινών Κοινοτήτων Γιαννάκη Παπαδούρη, ο οποίος ανέλαβε την ετοιμασία μελέτης για τον σχεδιασμό της Εθνικής Στρατηγικής για την Ανάπτυξη των Ορεινών κοινοτήτων (ΕΣΑΟΚ). Πρόκειται ουσιαστικά για μια μελέτη που καταλήγει σε συγκριμένες προτάσεις και δράσεις για την ανάπτυξη των ορεινών κοινοτήτων μέσα στις ιδιαίτερες συνθήκες της ορεινής Κύπρου. Ο Γιαννάκης Παπαδούρης μιλά στον «Φ» για τη βούληση της κυπριακής Κυβέρνησης να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη ορεινή πολιτική, και των Τροοδιτών να συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό της ανάπτυξης του τόπου τους.
-Τις τελευταίες δεκαετίες κατά καιρούς γίνονται μελέτες για την ανάπτυξη των ορεινών κοινοτήτων. Μελέτες που μένουν στα συρτάρια και δεν υλοποιούνται. Γιατί αναλάβατε να κάνετε ακόμα μία μελέτη;
-Πρώτιστα να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά γίνεται μελέτη ολιστικής προσέγγισης της ορεινής περιφέρειας Τροόδους ως μιας ενιαίας αναπτυξιακής οντότητας. Η προηγούμενη φορά οπότε επιχειρήθηκε η εκπόνηση και εφαρμογή ολοκληρωμένου Σχεδίου Ανάπτυξης περιοχής στην ορεινή περιφέρεια Τροόδους ήταν τη δεκαετία του ’70 για τις κοινότητες Πιτσιλιάς. Το Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς εφαρμόστηκε κατά την περίοδο 1978-1983 και ήταν το μοναδικό ολοκληρωμένο σχέδιο αυτής της κατηγορίας που εφαρμόστηκε στον κυπριακό χώρο, με ενιαίο προϋπολογισμό, διοίκηση και συντονισμό στη βάση μιας ολιστικής προσέγγισης και αξιολόγησης των αναπτυξιακών δυνατοτήτων μιας συγκεκριμένης περιοχής. Επιπλέον, με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας από την απαρχή της συνεργασίας μας είχαμε συμφωνήσει ότι δεν θα εκπονηθεί μια ακόμα μελέτη αλλά ο αναπτυξιακός στρατηγικός σχεδιασμός, ο οποίος είναι απαραίτητος για την αναβίωση των ορεινών μας κοινοτήτων και ο οποίος θα τεθεί σε εφαρμογή ως πολιτική του κράτους. Για τον λόγο αυτό ο ίδιος ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, στην τρίτη συνάντηση με τους εμπειρογνώμονες, μου ζήτησε να ετοιμάσουμε την Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων. Αυτή η αποφασιστικότητα και η βούληση τού κ. Αναστασιάδη, με ώθησε να εμπλακώ σε μια τελευταία προσπάθεια για το Τρόοδος. Το είδα σαν μια πόρτα που άνοιξε για τις ορεινές μας κοινότητες και για να πετύχουμε το καλύτερο.
Ανέλαβα να χρηματοδοτήσω τη στρατηγική, να προσλάβω εξειδικευμένους στην ανάπτυξη ορεινών περιοχών μελετητές και εμπειρογνώμονες με ευρωπαϊκή και διεθνή εμπειρία, έτσι που να πετύχουμε την αναγέννηση της ορεινής Κύπρου, κάτι το ακατόρθωτο για πολλούς εδώ στην Κύπρο, όχι όμως στην Ευρώπη, όπου εφαρμόζεται ορεινή πολιτική εδώ και δεκαετίες. Θα μου ήταν ευκολότερο, οικονομικότερο και λιγότερο χρονοβόρο να παρουσιάσουμε μια στρατηγική, προσαρμοσμένη σε αυτά που επιθυμούν να ακούσουν οι πλείστοι. Δηλαδή, αρκετά εμβληματικά έργα και υποδομές. Σήμερα, ετοιμάσαμε οργανωμένο σχέδιο για τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη μεταποίηση, τον τουρισμό για ολόκληρο το Τρόοδος, την υγεία, την παιδεία, την ενέργεια. Μελέτες που καλύπτουν τον πολιτισμό, το φυσικό περιβάλλον, τους υδάτινους πόρους, στερεά και υγρά απόβλητα και τόσα άλλα. Δεν είναι κάτι που να μην το μελετήσαμε. Για να ολοκληρώσουμε την μελέτη καταλήξαμε να εργοδοτούμε 80 και πλέον καθηγητές και εμπειρογνώμονες. Όπου υπάρχει πρόβλημα, ρωτούμε τους ειδικούς και ζητούμε βοήθεια γιατί θέλουμε λύσεις. Δεν σταματήσαμε σε τίποτα. Ξεκίνησα νομιζόμενος ότι η μελέτη θα στοίχιζε €200 χιλ. και σήμερα υπερβαίνουμε τις €700 χιλ. Αγγίξαμε κάθε θέμα που αφορά το Τρόοδος και ως εκ τούτου αγγίξαμε 10 υπουργεία (πλην του υπουργείου Εξωτερικών!). Η Εθνική Στρατηγική είναι η βίβλος μας, όχι μόνο για το τι πρέπει να γίνει, αλλά και πώς θα γίνει, από ποιον, πότε και τι θα στοιχίσει το κάθε μέτρο, η κάθε δράση και το κάθε έργο. Και, πάνω από όλα, έχοντας ως γνώμονα ότι η αναγέννηση των ορεινών μας κοινοτήτων ξεκινά από τον άνθρωπο, το περιβάλλον το οποίο δημιουργεί, την κατοικία του, την ενασχόλησή του, τις υπηρεσίες που πρέπει να του παρέχονται και καταλήγουμε πάντα στον άνθρωπο.
-Γιατί πιστεύετε η δική σας μελέτη θα αξιοποιηθεί και θα πετύχει;
-Σε προσωπικό επίπεδο, λόγω της επαγγελματικής μου πείρας και μακροχρόνιας εμπειρίας, γνωρίζω ότι χωρίς όραμα και στρατηγικό σχεδιασμό, χωρίς πείσμα και επιμονή, δεν πρόκειται να πετύχεις. Εγώ στα πιο πάνω πρόσθεσα και την αγάπη μου, όχι μόνο για το χωριό μου, αλλά και για κάθε χωριό του Τροόδους. Πίστευα και πιστεύω όμως ότι η ανάπτυξη ενός χωριού μεμονωμένα δεν μπορεί να θεωρείται ολοκληρωμένη εάν δεν αναπτυχθεί η ευρύτερη περιοχή. Παρ’ όλες τις προσπάθειές μου όλα αυτά τα χρόνια, τόσο για τη Μαραθάσα όσο και για το Τρόοδος, κτυπούσα σε κλειστές πόρτες. Ο Πρόεδρος Αναστασιάδης είδε τις προσπάθειες και τις επιτυχίες μας στον Καλοπαναγιώτη, άκουσε τις εισηγήσεις και τις σκέψεις μου και αποφασίσαμε μαζί ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για το Τρόοδος. Αποφασίσαμε ότι οφείλουμε να στηρίξουμε τους ανθρώπους των βουνών που, παρόλες τις αντίξοες συνθήκες, συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται στην περιοχή με το μικρό ή μεγάλο επιχειρείν τους, αλλά και τους νέους της περιοχής, αναγνωρίζοντας ότι αυτοί είναι το μέλλον του τόπου. Συνεργαζόμενος με τον Πρόεδρο τους τελευταίους δεκαοκτώ μήνες και παρατηρώντας την αποφασιστικότητα και την ευαισθησία του για τις ορεινές μας κοινότητες, φαίνεται ότι αυτή τη φορά θα προχωρήσουμε από τα λόγια στην πράξη.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ: Όσα πρέπει να ξέρετε για το Στεγαστικό Σχέδιο Ορεινών Περιοχών
Επιπλέον είμαι πεπεισμένος ότι αυτή τη φορά με την Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων θα επιτύχουμε, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Πρόεδρος και το Υπουργικό Συμβούλιο έχουν ήδη αποφασίσει την υιοθέτηση των τριών βασικών συνιστωσών που εξασφαλίζουν την υλοποίησή του. Πρώτιστα, η υιοθέτηση Ορεινής Πολιτικής αποτελεί εξαιρετικής και καθοριστικής σημασίας απόφαση. Δεύτερον, η στρατηγική οδηγείται σύντομα στο Υπουργικό Συμβούλιο για έγκρισή της ως το εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο των ορεινών κοινοτήτων και, εν κατακλείδι, μία ακόμα σημαντική απόφαση αποτελεί η προώθηση της εκπόνησης ειδικού χωροταξικού σχεδιασμού ως η νέα Δήλωση Πολιτικής Τροόδους, που θα υποστηρίζει και θα καθοδηγά την υλοποίηση του αναπτυξιακού σχεδιασμού. Εδώ να σημειωθεί ότι η απουσία ειδικού χωροταξικού και αναπτυξιακού σχεδιασμού απαντά στο γιατί οι όποιες μελέτες έγιναν για την περιοχή απέτυχαν στην εφαρμογή τους ή και γιατί ενώ ξοδεύτηκαν δεκάδες εκατομμύρια στις ορεινές κοινότητες δεν απέδωσαν τα προσδοκώμενα οφέλη.
Διαβλέπω επίσης ότι η Εθνική Στρατηγική θα αξιοποιηθεί στο μέγιστο λαμβανομένου υπόψη ότι έχει εκπονηθεί με τη συμβολή και τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων κυβερνητικών τμημάτων. Για τον λόγο αυτό θα ήθελα να αναφερθώ στον βασικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι τεχνικές επιτροπές που έχουν συσταθεί κατόπιν απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου και στις οποίες έχουν διοριστεί 100 και πλέον δημόσιοι λειτουργοί.
Οι τεχνικές επιτροπές (21 επιτροπές από 10 υπουργεία) και τα δύο συνέδρια που οργανώθηκαν τον περασμένο Ιούνιο και Ιούλιο αποτέλεσαν μια καινοτόμο μέθοδο αυτής της στρατηγικής. Τα μέλη των τεχνικών επιτροπών, και οφείλω να το καταθέσω, συγκέντρωσαν τη γνώση και τη σκέψη τους σε αυτή τη μελέτη και έγιναν κοινωνοί της όλης προσπάθειας. Η συνεργασία των επιστημονικών και τεχνικών επιτροπών ήταν τόσο εποικοδομητική, που η γνώση που παρήχθη συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό για την εφαρμοστικότητα της στρατηγικής. Μέσα από τα συνέδρια η μελετητική ομάδα αποκόμισε χρήσιμες πληροφορίες και απόψεις με βάση τη γνώση και την εμπειρία των δημοσίων λειτουργών, ενώ ταυτόχρονα προωθήθηκαν και ορισμένα θεσμικά κυρίως ζητήματα. Όλα αυτά και όλα όσα ανέφερα παραπάνω καθιστούν τη στρατηγική, μετά την έγκρισή της από το Υπουργικό Συμβούλιο, άμεσα εφαρμόσιμη.
Νέο πρότυπο οικοδόμησης των περιοχών και της ανάπτυξής τους
-Μέσα από την Εθνική Στρατηγική καθορίζετε ένα πλαίσιο ορεινής πολιτικής. Πώς θα εφαρμόσετε την αρχή της ορεινότητας;
-Η πρώτη στρατηγική παρέμβαση που ζητούμε από το κράτος είναι η αναγνώριση της ορεινότητας. Η δράση αυτή αφορά την υιοθέτηση του πλαισίου αρχών και των γενικών στόχων της ορεινής πολιτικής και ένταξή τους στο νομικό πλαίσιο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ουσιαστικά συντάσσεται και προωθείται προς ψήφιση στη Βουλή το νομοσχέδιο υιοθέτησης της αρχής της ορεινότητας από την Κυπριακή Δημοκρατία.
Η υιοθέτηση της αρχής της ορεινότητας υποστηρίζει και νομιμοποιεί την ιδέα της κάλυψης του κενού που δημιουργεί η απουσία ενός χωροταξικού σχεδίου για τα ορεινά και μόνο. Η ορεινότητα και η δήλωση πολιτικής είναι τα εργαλεία που θα βοηθήσουν να εφαρμοσθεί επιτυχώς και με γρήγορους ρυθμούς η Εθνική Στρατηγική για την Ανάπτυξη των Ορεινών Κοινοτήτων.
-Η Ε.Ε. αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες του βουνού και προτάσσει την εδαφική προσέγγιση της ανάπτυξης. Πώς θα εφαρμοστεί στην Κύπρο;
-Η Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων σχεδιάστηκε βασισμένη σε ευρωπαϊκά και διεθνή αναπτυξιακά πρότυπα υιοθετώντας τις αρχές τις βιώσιμης ανάπτυξης και τον εδαφικό τρόπο ανάπτυξης. Τα πρότυπα αυτά δεν αποτελούν συνταγές προκαθορισμένες για όλες τις περιοχές, αλλά πλαίσιο αρχών και στόχων που ο σχεδιασμός θα πρέπει να λάβει υπόψη. Η βιώσιμη ανάπτυξη εναρμονίζει τις τρεις μεγάλες διαστάσεις της ανθρώπινης δράσης (περιβάλλον, οικονομία, κοινωνία) και συμβάλλει στην εγκαθίδρυση μιας βιώσιμης σχέσης μεταξύ τους, στη διαχείριση και αναπαραγωγή της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και στην ποιότητα του πλαισίου ζωής. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η συνεισφορά της εδαφικής ανάπτυξης έγκειται στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας των τοπικών πόρων, στην ενίσχυση των εισοδημάτων και στην ελκυστικότητα μιας περιοχής για τον πληθυσμό.
Με βάση τα παραπάνω και χωρίς να υπεισέρχομαι σε επιστημονική ανάλυση γίνεται αντιληπτό ότι τον σχεδιασμό της ΕΣΑΟΚ διέπει η ολοκληρωμένη εδαφική προσέγγιση. Πρόκειται για ένα νέο πρότυπο οικοδόμησης των περιοχών και της ανάπτυξής τους που ευνοούν οι πολιτικές της Ε.Ε. Το πρότυπο αυτό βασίζεται στη διαμόρφωση ενός πλαισίου διακυβέρνησης μεταξύ Κυβέρνησης, κυβερνητικών υπηρεσιών και τοπικών φορέων (αυτοδιοικητικών, παραγωγικών, πολιτιστικών κ.τ.λ.) με στόχο τον συντονισμό της εφαρμογής πολιτικών και δράσεων για τις ορεινές περιοχές και της συμμετοχής των τοπικών δρώντων στην αξιοποίηση των τοπικών πόρων. Το πρότυπο της εδαφικής ανάπτυξης εξασφαλίζει την ισόρροπη σχέση μεταξύ της διαχείρισης και της αξιοποίησης των τοπικών πόρων. Η δύναμή του έγκειται στο γεγονός ότι αναδεικνύοντας τους ιδιαίτερους δεσμούς των τοπικών πόρων, προϊόντων (γεωργικά, βιοτεχνικά) και υπηρεσιών (νέες μορφές τουρισμού), κτίζει μια νέα ανταγωνιστικότητα βασισμένη στην ιδιοτυπία και στη διακριτότητα και όχι στη μείωση κόστους προϊόντων και υπηρεσιών, την όποια εξάλλου η ορεινή οικονομία δεν μπορεί να πετύχει λόγω γεωφυσικών κυρίως μειονεξιών.
Για αυτή τη νέα ορεινή οικονομία, η ΕΣΑΟΚ προτείνει ένα σχέδιο για αξιοποίηση των τοπικών πόρων με την ενεργή συμμετοχή και τον συντονισμό των τοπικών δρώντων και με τη συνδρομή της Κυβέρνησης και των κυβερνητικών υπηρεσιών. Προσφέρεται στην Κυπριακή Δημοκρατία και στις ορεινές περιοχές ένα λεπτομερέστατο σχέδιο δράσης, το οποίο είναι έτοιμο να εφαρμοσθεί και να αποδώσει πολύ γρήγορα.
Πρέπει να καθοριστεί η αρχή της ορεινότητας
-Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σάς έχει ζητήσει να προτεραιοποιηθούν τα έργα που θα γίνουν εντός των επόμενων τριών ετών και, στη συνέχεια, να παρουσιαστεί στην ολότητά του το πλάνο μέχρι το 2030 σε πλήρη ανάλυση. Πώς προχωράτε;
-Αντιλαμβάνεστε ότι η στρατηγική η οποία εκπονήθηκε δεν αποτελεί μία μελέτη αλλά συνολικά 18 μελέτες, οι οποίες αφορούν τους παραγωγικούς τομείς της περιοχής για τη διαμόρφωση και ανάπτυξη της νέας ορεινής οικονομίας, το φυσικό περιβάλλον, τους υδάτινους πόρους και το πλαίσιο ζωής, έτσι που να αναβαθμιστεί η περιοχή ως τόπος κατοικίας και δραστηριοποίησης. Οι προτεινόμενες δράσεις της ΕΣΑΟΚ έχουν ομαδοποιηθεί και έχουν διαχωριστεί και κατανεμηθεί σε περιόδους υλοποίησης έτσι που να διασφαλίζεται ότι οι όποιες πολιτικές, δράσεις και ενέργειες θα είναι αλληλοσυμπληρούμενες και παραγωγικές, αποδίδοντας στην τοπική κοινωνία και οικονομία τα αναμενόμενα οφέλη. Με βάση τα παραπάνω το σχέδιο προϋπολογισμού και ο χρονοπρογραμματισμός υλοποίησης της στρατηγικής είναι οργανωμένα σε τρεις χρονικές περιόδους που καλύπτουν συνολικά 12 έτη, από το τρέχον έτος 2019 έως και το τέλος του 2030.
Κατ’ εντολή του Προέδρου της Δημοκρατίας αποφασίστηκε να εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο τόσο η Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων αλλά και παράλληλα η πρώτη δέσμη δράσεων, έτσι που να διασφαλιστεί ότι μπαίνουμε σε τροχιά υλοποίησης. Η πρώτη δέσμη δράσεων αφορά την πρώτη χρονικά περίοδο, δηλαδή την αμέσως επόμενη τριετία 2020-2022, περιλαμβάνοντας επιπλέον και το τρίτο τετράμηνο του 2019. Με βάση τα παραπάνω είμαστε σε διαδικασία διαβούλευσης με όλα τα υπουργεία για να αποσαφηνιστούν και να οριστικοποιηθούν οι δράσεις της πρώτης δέσμης. Σύντομα θα παρουσιάσουμε κατάλογο με έργα, πολιτικές και δράσεις οι οποίες θα ξεκινήσουν να υλοποιούνται άμεσα.
-Πώς καθορίζεται η ορεινότητα;
-Η αρχή της ορεινότητας συνιστά για τις ορεινές περιοχές ό,τι το σύνταγμα για ένα κράτος. Ορίζει την ιδιαιτερότητα του βουνού με βάση τις γεωμορφολογικές συνθήκες αλλά και τη σημασία των πόρων που διαθέτει (π.χ. το Τρόοδος παράγει το νερό της Κύπρου, διατηρεί τον δασικό πλούτο και μια σημαντική βιοποικιλότητα). Καθορίζει τη σχέση μεταξύ του βουνού, του κράτους και όλων των πολιτών του μέσω μιας σύμβασης εδαφικής αλληλεγγύης (υπέρβαση μειονεξιών) και δικαιοσύνης (υπηρεσίες εφάμιλλες με τις υπόλοιπες περιοχές). Σ’ αυτή τη βάση, ζητείται από την μεν Κυπριακή Δημοκρατία να εξασφαλίσει συνθήκες διαβίωσης και ανάπτυξης εφάμιλλες μ’ αυτές των υπόλοιπων αστικών και πεδινών περιοχών, από το δε Τρόοδος να διασφαλίσει την αειφόρο διαχείριση της εθνικής σημασίας φυσικών πόρων προς όφελος όλων των πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η απόκτηση πλέον μιας Εθνικής Ορεινής Πολιτικής από την Κυπριακή Δημοκρατία οδηγεί στην ανάγκη να επαναπροσδιορισθούν τα όρια της ορεινής περιοχής, την οποία σε γενικές γραμμές καθορίζουν οι κοινοτικοί κανονισμοί. Αυτός ο επαναπροσδιορισμός βασίζεται πλέον σε εθνικά κριτήρια και αφορά μόνο την εφαρμογή της Εθνικής Ορεινής Πολιτικής. Δεν αρκούν τα κριτήριά της όπως παρέχονται από την Ε.Ε., π.χ. δεν μπορούμε να θεωρούμε τη Γαλάτα ορεινή και τη γειτονική Ευρύχου μη ορεινή, επειδή για ελάχιστα μέτρα δεν φθάνει το καθορισμένο υψομετρικό όριο. Τα εθνικά κριτήρια καθορίζονται με βάση την κυπριακή πραγματικότητα και τις εμπειρίες των άλλων κρατών της Ε.Ε. και λαμβάνουν υπόψη την κλίση εδάφους, την ιστορικότητα των περιοχών, το παραγωγικό γεωργικό σύστημα και, επομένως, εντάσσουν π.χ. ολόκληρη την περιοχή της Σολιάς. Η μελέτη καταλήγει στον καθορισμό της Εθνικής Ορεινής Περιοχής με την ένταξη ενός δακτυλίου ορεινών κοινοτήτων περιμετρικά των κοινοτήτων που σήμερα θεωρούνται ορεινές με βάση τους κοινοτικούς κανονισμούς. Αρχή της ορεινότητας, εθνική ορεινή πολιτική και εθνική ορεινή περιοχή θα επιτρέψουν την καλύτερη υποστήριξη σχεδίων και προτάσεων χρηματοδότησης αυτής της περιοχής.
