Κυκλοφορεί πολύ στο διαδίκτυο μια φράση που φέρεται να έχει πει ο Αϊνστάιν: «Όλοι είναι ιδιοφυίες αλλά αν κρίνεις ένα ψάρι από την ικανότητά του να σκαρφαλώσει σ’ ένα δέντρο, θα περάσει ολόκληρη τη ζωή του πιστεύοντας ότι είναι ηλίθιο». Δεν υπάρχει ουσιαστική απόδειξη ότι ο Αϊνστάιν έκανε όντως μια τέτοια δήλωση. Όλα άρχισαν από ένα βιβλίο αυτοβοήθειας του 1955 του Μάθιου Κέλι. Ένα κεφάλαιό του, με τίτλο «όλοι είναι ιδιοφυίες», ξεκινούσε με την προαναφερόμενη δήλωση την οποία απέδιδε στον Αϊνστάιν.
 
Δεν έχει, ωστόσο, μεγάλη σημασία αν πατέρας της ευστοχότατης αυτής θέσης είναι όντως ο μέγιστος Αλβέρτος ή κάποιος άλλος. Σημασία έχει το πελώριο μήνυμα το οποίο περικλείει. Το οποίο αυτές τις μέρες, που τα αποτελέσματα των εξετάσεων προκαλούν νέο κύκλο συζητήσεων σχετικά με το εκπαιδευτικό σύστημα του τόπου, καθίσταται επίκαιρο.
 
Θυμήθηκα ένα φιλμάκι το οποίο έτυχε να δω προ καιρού. Άκρως εύστοχο. Συνάδει πλήρως με το υπό συζήτηση θέμα. Άρχιζε με την προαναφερθείσα δήλωση, που αποδίδεται στον Αϊνστάιν. Θα επιχειρήσω να μεταφέρω το βαρυσήμαντο, κατά την κρίση μου μήνυμα του εν λόγω βίντεο, δίκην συνεισφοράς στον εν γένει προβληματισμό γονέων, εκπαιδευτικών και μαθητών.
 
Όπως, λοιπόν, αναφερόταν στο εν λόγω βίντεο, το σχολείο υποχρεώνει «ψάρια» να σκαρφαλώσουν σε δέντρα. Μετατρέπει χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο σε ρομπότ. Τα αναγκάζει να κολυμπάνε αντίθετα με το ρεύμα. Με τρόπο ώστε να μην μπορούν ποτέ να ανακαλύψουν τα χαρίσματά τους. Τα υποχρεώνει να αισθάνονται «άχρηστα» επειδή μπορεί να μην τα καταφέρνουν σε κάποια συγκεκριμένα μαθήματα. Σκοτώνει τη δημιουργικότητα, την ιδιαιτερότητα και υποτιμά τη διανοητική ικανότητα.
 
Το μέγα ερώτημα: Τα σχολεία, όπως λειτουργούν σήμερα, προετοιμάζουν τους μαθητές για το μέλλον ή τους αγκιστρώνουν στο παρελθόν; Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τάξεις είναι ακόμη διαμορφωμένες όπως ήσαν και πριν από 50 και 100 χρόνια. Με τα θρανία σε γραμμές, λες και προετοιμάζει εργάτες σε εργοστάσιο παραγωγής. Στην Φινλανδία, την οποία πολλοί θαυμάζουν, οι μαθητές κάθονται σε καναπέδες, πουφ, πολυθρόνες, ακόμη και στο πάτωμα. Όπως και όπου αισθάνονται άνετα. Επειδή δίνουν έμφαση στην ουσία, που είναι η μάθηση υπό άνεση. Στις δικές μας τάξεις, τους ζητάμε να κάθονται ήσυχοι, να ακούνε και να σηκώνουν το χέρι για να μιλήσουν. Όπως ακριβώς και πριν από 50 ή 100 χρόνια…
 
Καθημερινά ζητάμε από τα παιδιά να ακούνε, να διαβάζουν και να μελετούν. Κυνηγώντας έναν βαθμό… Λες και αυτός είναι ο «θησαυρός» της ζωής. Πότε σκέφτονται; Πότε κρίνουν; Πότε αναλύουν; Πόσο χρόνο τους διαθέτουμε ώστε να ανακαλύψουν τον πραγματικό θησαυρό; Την κριτική ικανότητα! Πότε και πόσο τους επιτρέπουμε να εργαστούν σε ομάδες; Έτσι ώστε να δημιουργήσουν ομαδικώς, μέσω της συνεργασίας, μέσω της από κοινού ανάλυσης δεδομένων;
 
Οι επιστήμονες συμφωνούν σε ένα πράγμα. Δεν υπάρχει κανένας εγκέφαλος ακριβώς ίδιος με κάποιον άλλο. Επομένως, γιατί αντιμετωπίζουμε τους μαθητές σαν να είναι όλοι ίδιοι; Ο κάθε μαθητής έχει διαφορετικές εφέσεις, διαφορετικές ανάγκες, διαφορετικά χαρίσματα, διαφορετικά όνειρα. Και όμως, τους διδάσκουμε όλους με τον ίδιο τρόπο. Έτσι, πώς βοηθούνται οι πιο αδύνατοι μαθητές; Έτσι, πώς βοηθούνται οι πιο δυνατοί μαθητές; Όταν είχα προβάλλει ξανά στο παρελθόν αυτό το γεγονός, φίλος εκπαιδευτικός μου απάντησε ότι πρέπει όλοι οι μαθητές να έχουν ένα μίνιμουμ πλαίσιο κοινής μάθησης ως στοιχειώδη βάση επιμόρφωσης. Πολύ σωστά. Ποιος διαφωνεί με αυτό. Πιθανότατα, όμως, τούτο να πρέπει να ισχύει κατά βάση στη δημοτική εκπαίδευση. Στη μέση εκπαίδευση είναι καιρός να απεγκλωβιστούμε από τις μεθόδους του παρελθόντος. Με περισσότερη ευελιξία να μας απασχολήσει η ανάγκη εξειδίκευσης.
 
Στο υπό συζήτηση πλαίσιο, οφείλουμε να εστιάσουμε και σε έναν βασικό συντελεστή. Τον εκπαιδευτικό. Αυτόν, που έχει κατά την προσωπική μου εκτίμηση, την πιο σημαντική εργασία στον πλανήτη. Να διαμορφώσει ανθρώπους και χαρακτήρες. Αν ένας γιατρός μπορεί με μια επέμβαση να σώσει τη ζωή ενός παιδιού, ένας εκπαιδευτικός μπορεί να αγγίξει την καρδιά του και να το κάνει να ζήσει πραγματικά. Οι εκπαιδευτικοί είναι ουσιαστικά ήρωες αλλά όλοι τους κατηγορούμε. Παραβλέποντας μιαν άκρως εγκληματική παράμετρο. Ότι βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε ένα σύστημα. Χωρίς επιλογές. Χωρίς δικαίωμα διαφωνίας. Χωρίς δυνατότητα να ξεφύγουν έστω και κατ’ ελάχιστο από όσα βαρετά, αχρείαστα και άχρηστα πολλές φορές, τους υποχρεώνει το σύστημα να ακολουθήσουν. Διότι αν τολμήσουν να παρεκκλίνουν, θα έχουν κόστος. Αναγκάζονται, ως εκ τούτου, να ακολουθούν το σύστημα, σχεδόν ρομποτικά…
 
Ως στόχος πρέπει πλέον να τεθεί η αλλαγή της ισοπεδωτικής ομοιομορφίας του ισχύοντος σχολικού πνεύματος. Να τεθεί ως στόχος η ανάδειξη του πνεύματος του κάθε μαθητή ξεχωριστά. Είναι αναμφίβολα σημαντικά τα Μαθηματικά. Δεν είναι, όμως, ο χορός, η μουσική, ο αθλητισμός; Πώς ανακαλύπτονται τα ιδιαίτερα αυτά χαρίσματα που κάποιος μαθητής μπορεί να έχει; Πώς βοηθείται ώστε να εστιάσει σε αυτά και να τα αναδείξει στο μέγιστο βαθμό στη συνέχεια της ζωής του; Γιατί πρέπει να βασανίζεται να αντιληφθεί τους μαθηματικούς κώδικες όταν μπορεί να γράψει (αν του επιτραπεί) μια μοναδική σονάτα!
 
Το κείμενο αυτό δεν γράφτηκε με πρόθεση να εμφανιστεί ο γράφων φωστήρας της Παιδείας. Κάθε άλλο. Απλώς, με πολλή σεμνότητα μεταφέρονται σκέψεις και προβληματισμοί. Σε μια προσπάθεια να αναζητηθεί η βέλτιστη αλλαγή ενός, αποδεδειγμένα, αποτυχημένου εκπαιδευτικού συστήματος. Οι μαθητές αποτελούν το 20% του πληθυσμού αλλά το 100% του μέλλοντος αυτού του τόπου. Ας μην παλεύουμε άλλο να πείσουμε τα «ψάρια» να σκαρφαλώσουν στα δέντρα!